وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بسم الله الرحمن الرحیم

اشارات (و أهل الذکر)

1. هادیان به ذکر و رهزنان ذکر

امامان معصوم (علیهم­السلام) هادیان به ذکرند؛ یعنی به مصداق کامل ذکر (قرآن و اسلام) فرا می­خوانند. در مقابل رهبران غفلت، گمراه کننده­ی از یاد حق­اند: «یا وَیْلَتى‏ لَیْتَنی‏ لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلیلاً * لَقَدْ أَضَلَّنی‏ عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنی‏ وَ کانَ الشَّیْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً. واى بر من اى کاش فلان کس را دوست نمى‏گرفتم. او مرا از قرآن گمراه کرد، بعد از آنکه قرآن به من آمد، شیطان خوار کننده (رها کننده) انسان است».  [1]  

همه­ی مراحل قرآن ـ که از یک سو «علیّ حکیم» و از سوی دیگر «عربی مبین» است: إنا جعلناه عربیا مبینا… * و إنّه فی امّ الکتاب لدینا لعلیّ حکیم»  [2]   و بین آن صدر و این ساقه درجات فراوانی وجود دارد ـ ذکر است. این بدان جهت است که انزال قرآن از سنج تجلّی است نه تجافی، به عبارت دیگر همانند آویختن حبل متین است که از «علیّ حکیم» تا «عربی مبین» امتداد دارد، نه از قبیل انداختن قطره­های باران که تا زمانی که در بالاست، در پایین حضور ندارد و وقتی نازل شد در بالا وجود نداشته باشد.

2. سرچشمه­ی حیات و آبادی

ذکر خدا همواره آباد و زنده است؛ لذا اهل بیت (علیهم­السلام) که «اهل الذکر» هستند، عامل حیات و عمران جامعه­ی بشری هستند و دلهای معتقدان خود را زنده می­کنند. همچنین کسانی که از این عامل آبادی رخ برتابند در فشار و تنگی خواهند بود. «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمى. و هر که از یاد من اعراض کند، او زندگى تنگى خواهد داشت و روز قیامت کور محشورش کنیم».  [3]  ‏ این شخص درقیامت کور محشور می­شود چنانکه ذاکر خدا بینای دنیا و آخرت است: «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَة * إِلى‏ رَبِّها ناظِرَة. چهره‏هایى در آن روز با طراوت است * به سوى پروردگارش نگاه کننده است»  [4]  .

3. ذکر کثیر

ذکر خداوند برجسته­ترین عبادتهاست و چون برای ذائقه­ی فطرت گواراست به کثرت آن امر شده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً. اى کسانى که ایمان آورده‏اید خدا را یاد کنید یاد بسیار». [5] امامان معصوم نیز که اهل ذکرند، دارای کثرت ذکرند و کسی که دائک الذکر باشد، دائم الصلاه است. بدین ترتیب مراد عارف همدانی از دائم الصلاه بودن و پیوسته «قل هو الله» خواندن روشن می­شود که گفته است:

خوشا آنان که الله یارشان بی    به حمد و قل هو الله کارشان بی

خوشا آنان که دائم در نمازند        بهشت جاودان سودایشان بی

4. ذکر متقابل:

خدای سبحان پاداش «ذکر نعمت» خود را مزید نعمت ومانند آن دانسته، لیکن پاداش «ذکر خود» را ذکر متقابل قرار داده است که بهترین جزاست. «فاذکرونی اذکرکم»[6]. اهل بیت که اهل ذکرند از ذکر متقابل الهی برخوردارند و چون دائم الذکرند، این وصف کمالی (مذکور بودن) برای آنان به عنوان ملکه­ی مستمر مطرح است. 

5. برتری اهل ذکر بر ذاکر

«اهل ذکر» غیر از ذاکر است. هر چند ذاکر بودن در حد خودش امری مطلوب است، لیکن اهل ذکر از مقامی برتر و جایگاهی ویژه برخوردارند. تفاوتشان در این است که در «اهل»، انس همراه با وابستگی مطرح است. از این رو «اهل الذکر» انس، وابستگی ویژه­ای با ذکر دارند و ذکر آنها با دوام و ثبات همراه است. در حالی که «ذاکر» اگر اسم فاعل باشد، نه انس شرط است و نه دوام و اگر «ذاکر» صفت مشبهه باشد، تنها دوام مطرح است، اما انس شرط نیست.

      6. مراتب اهل ذکر

«اهل ذکر» مراتب فراوانی دارد؛ چون هر کس به مقدار آشنایی، انس و اختصاصی که با مصادیق ذکر دارد، اهل آن ذکر است. اما ائمه مصداق کامل و اتمّ و مصداق کاملی هستند که در میان مخلوقات بالاتر از آن تصور ندارد. آنها نه تنها اهل ذکرند، بلکه خود نیز ذکر هستند. چون همه­ی ائمه، جان رسول خدا هستند و رسول خدا هم ذکر است: «قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْرا * رَسُولاً…».[7]‏ از سوی دیگر اطلاق ذکر بر قرآن کریم و ائمه­ی اطهار دلیل دیگری بر اتحاد و تفکیک ناپذیری آن دو با یکدیگر است.  

[1]   . سوره­ی فرقان، آیات 28 و 29.  [2]   . سوره­ی زخف، آیات 3 ـ 4.  [3]   . سوره­ی طه، آیه­ی 124.  [4]   . سوره­ی قیامت، آیات 22 و 23.  [5]   . سوره­ی احزاب، آیه­ی 41.  [6]   . سوره­ی بقره، آیه­ی 152.  [7]   . سوره­ی طلاق، آیات 10 ـ 11. این معنا در صورتی صحیح است که «رسولا» عطف بیان یا بدل از «ذکرا» باشد.