وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بسم الله الرحمن الرحیم

و صراطه، و راه (وسیع و روشن) او    

 صراط: به معنای راه روشن و وسیع است.

هر چند بیشترین کاربرد «صراط» در قرآن کریم با وصف استقامت همراه است، لیکن به راه روشن وواضحی که به دوزخ منتهی می­شود نیز صراط اطلاق شده است: «فَاهدُوهُم إِلى‏ صراطِ الْجَحیم».  [1]  ‏ بنابراین صراط راه روشن و واضحی است که انسان را به بهشت سعادت یا دوزخ شقاوت می­رساند.

انسان موجودی است که همواره در تکاپو است تا به سوی پروردگار خود رفته به لقای او بار یابد: «یا أَیُّهَا الإِنْسانُ إِنَّکَ کادحٌ إِلى‏ رَبِّکَ کَدحاً فَمُلاقیه‏»  [2]  ، لیکن برخی به لقای مهر الهی می­رسند و برخی دیگر به لقای قهر او.  [3]   هر یک از ایندو مقصد راه ویژه­ای دارد که قرآن کریم یکی را «صراط مستقیم» و دیگری را «صراط جحیم» نامیده است.

صراط مستقیم همان دین قیّم الهی است که عهده­دار هدایت انسان­هاست: «قُلْ إِنَّنی‏ هَدانی‏ رَبِّی إِلى‏ صراطٍ مُستَقیمٍ دیناً قِیَماً مِلَّةَ إِبْراهیمَ حَنیفا»  [4]   و چون تبلور این دین در عبودیت خداوند است، صراط مستقیم به عبودیت نیز تفسیر شده است: «إِنَّ اللَّهَ رَبِّی وَ رَبُّکُمْ فَاعبُدُوهُ هذا صِراطٌ مُستَقیم‏» [5] از این آیه و دیگر آیات مشابه می­توان فهمید که رها کردن دین حق ـ که افتادن در دام شرک است ـ صراطی است که به جهنم ختم می­شود.

صراط مستقیم بزرگراهی است که ورود به آن، ورود به حوزه­ی امنیت و سلامت است. این بزرگراه از یک سو به خدا استناد دارد و لذا بیش از یکی نیست و از سوی دیگر چون در فطرت انسانها ریشه دارد، پیمودن آن برای همگان سهل و آسان خواهد بود.    

امام معصوم قرآن ناطق و دین ممثَّل است. از این رو بر او نیز «صراط مستقیم» اطلاق شده است: امام سجاد (علیه­السلام) می­فرماید: «نَحنُ الصِّرَاطُ الْمُستَقِیم‏».[6] 

اشارات

1. صراط مستقیم مصون از اعوجاج

صراط مستقیم همان دین قیّم است و با توجه به اینکه انحرافی در دین الهی راه ندارد معنای آیه­ی: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُون»[7] روشن­تر می­شود. ‏ممکن است شیطان سالکان صراط مستقیم را فریب دهد، امّا هرگز به اصل راه دسترسی ندارد؛ چنانکه به مصداق دیگر «صراط مستقیم»، یعنی امام معصوم دسترسی ندارد. بر این اساس است که خداوند حفظ و نگهداری صراط مستقیم از اعوجاج و تحریف را به خود نسبت می­دهد، نه به ملک: «قالَ هذا صِراطٌ عَلَیَّ مُستَقیم»[8]‏ یعنی این راهی مستقیم است که حفظ آن بر من است و من عهده­دار صیانت آن هستم.

2. ارتباط صراط مستقیم با سُبُل الهی

صراط مستقیم بیش از یکی نیست، اما راههای فرعی هدایت فراوان است: «وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا»[9]، این راههای فرعی همان دستورهای صحیح اعتقادی، اخلاقی، فقهی و حقوقی است که التزام به آن در مقام اعتقاد و عمل، انسان را در مسیر صراط مستقیم قرار می­دهد. «سُبُل الله» که بسیار است، با صراط مستقیم ارتباط دارد. این ارتباط به دو نحوه قابل تصور است:

الف ـ این راه­های فرعی به صراط مستقیم می­پیوندد، همانگونه که یک بزرگراه، جاده­های فرعی فراوانی را در بر دارد که هر یک از آنها سالکان خود را به ان بزرگراه می­رساند.

ب ـ صراط مستقیم، با گستردگی خود، راه­های فرعی (سُبُل) را زیر پوشش خود دارد؛ همانگونه که بزرگراهی دارای باندها و لاینهای متعدد است.

پی نوشتها:

 [1]   . صافات، آیه­ی 23. [2]   . انشقاق، آیه­ی 6. [3]   . انشقاق، آیات 7 تا 12. [4]   . انعام، آیه­ی 161. [5]   . آل عمران، ایه­ی 151؛ مریم، آیه­ی 36. [6]  . بحارالأنوار، ج24، ص12. [7] . حجر، آیه­ی9. [8] . حجر، آیه­ی 41. [9] . عنکبوت، آیه­ی 69.