وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

 بسم الله الرحمن الرحیم

  3. اتحاد سالک و صراط

صراط مستقیم، هم به خدای سبحان اسناد داده می­شود: « هذا صِراطی‏ مُسْتَقیما»  [1]    و هم به کسانی که در آن راه قدم می­گذارند: « صراطَ الَّذینَ أنعمتَ عَلیهم»  [2]   .

اسناد بر خداوند بدان جهت است که مصداق صراط، یعنی «دین حق» از او نشأت گرفته است و او مبدأ آن است. از سوی دیگر پایان اعتقاد به «دین حق»، لقای مهر خداوند است. بنابراین، علت صحّت اسناد صراط مستقیم به خدا آن است که مبدأ و منتهای آن ذات اقدس اوست.

اما علت اسناد صراط مستقیم به سالکان این راه چیست؟ این اسناد ناشی از رابطه و پیوندی عینی است که بین سالک و صراط وجود دارد. پیوند مزبور را اینگونه می­توان تقریر کرد:

دین، مجموعه­ای از عقاید، اخلاق و احکام است. حرکت در این مسیر که صراط مستقیم تشریعی است، چیزی جز اعتقاد به عقاید، تخلّق به اخلاقیات و عمل به احکام نیست. این حرکت، در اوایل راه، تغییری جوهری در انسان ایجام نمی­کند؛ لذا بهره­وری او بیرونی و عارضی خواهد بود؛ پس ـ از بیرون ـ نعمت برای او آماده می­شود: «إنَّ للمتَّقینَ مَفازا»[3]، «لهم درجاتٌ عند ربِّهم»[4]، اما پس از آنکه بر اثر ممارست، تحوّل درونی در انسان ایجاد کرد، نه تنها بهشتی در برون، بلکه جنّتی در درون نیز خواهد داشت. به بیان دیگر این تحوّل و دگرگونی، بهشتی دیگر از وی خواهد ساخت وخود سالک، به بهشت تبدیل خواهد شد.

از این رو قرآن کریم، مقربان را به رَوح و ریحان و جنت نعیم بودن: «فأمّا إن کانَ مِن المُقَرَّبین * فرَوحٌ و ریحانٌ و جنَّه نعیم»[5] و تابعان رضوان الهی را به «درجات بودن در نزد خدا» ستوده است: «هُم درجاتٌ عند الله»[6].

دقت بفرمایید که خداوند در مورد گروه اوّل فرمود: برای آنها درجاتی است «لهم درجاتٌ»، امّا در مورد گروه دوم فرمود: آنها خودشان درجات هستند «هم درجاتٌ».

در مقابل، معاندان دین نیز، خود به «سبیل طاغوت» تبدیل می­شوند، لیکن در قیامت که ظرف ظهور حق است، معلوم خواهد شد که این تبهکاران، طغیان مُمَثَّل بوده­اند. مادر آنان آتش است و در دامن آن زاده می­شوند و پرورش می­یابند: «فَاُمُّهُ هاوِیَه».[7] روشن است هر مادری فرزندی از سنخ خود می­زاید. از این رو درون و بیرون آنها دوزخی سوزان است و در واقع به هیزم افروخته­ و نسوز جهنّم تبدیل می­شوند: «وَ أَمَّا الْقاسِطُونَ فَکانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَباً».[8]

اتّصاف نوع اوّل زوال پذیر و زود گذر است و با اندک فشاری از دست می­رود، امّا اتّصاف نوع دوم که ملکه نام دارد، دیر گذر و پایدار است. این نوع اتصاف اندک اندک چنان پیوندی بین سالک و مسلک ایجاد می­کند که سالک را به صراط تبدیل می­کند. در نتیجه صراط دارای دو مصداق خواهد شد: یکی مجموعه­ی معارف و قوانین دینی که صراط مستقیم تشریعی نامیده می­شود و دیگری وجود معصومین (علیهم­السلام) که صراط مستقیم تکوینی است.

تذکر1: انسانهای غیر معصوم هم به مقداری که راه مستقیم تشریعی را طی کنند، با آن متحد می­شوند، لیکن طی کردن همه­ی این راه به طور کامل تنها در توان پیشوایان معصوم است. از این جهت آنها «صراط الله» خواهند شد و دیگران که در مراحل نازل­تری هستند، «سبیل الله» می­شوند. چنانکه گمراهان معاندی که در مراحل ابتدایی ضلالت قرار دارند، «سبیل غیّ» هستند و آنان که در مرحله­ی نهایی واقع­اند به «صراط الجحیم» تبدیل می­شوند.

تذکر2: پل صراط، برای سالکی که خود، صراط مستقیم تکوینی است، بسیار وسیع است و نسبت به کسی که عمری را در گمراهی گذرانده، از مو باریکتر و از شمشیر برنده­تر است.

ادامه دارد ...

 پی نوشتها 

 [1]   . سوره­ی انعام، آیه­ی 153. [2]   . سوره­ی حمد، آیه­ی 7. [3]   . سوره­ی نبأ، آیه­ی 31. [4]   . سوره­ی انفال، آیه­ی 4. [5]   . سوره­ی واقعه، آیات 88 ـ 89. [6] . سوره­ی آل عمران، آیه­ی 163. [7] . سوره­ی قارعه، آیه­ی 9. [8] . سوره­ی جن، آیه­ی15.