وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

 بسم الله الرحمن الرحیم

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید.

(خلاصه ی تفسیر المیزان) 

داستان اصحاب کهف یکی از سه سؤالی است که یهود به مشرکین آموخت تا با آن پیامبر خدا (صلی­الله­علیه­وآله) را بیازمایند.

در مورد دو داستان دیگر لفظ «یسئلونک» آمده است اما در ابتدای این داستان چنین چیزی ذکر نشده است اما در اخر داستان کهف چیزی است که شاید به این معنا اشاره داشه باشد: «درباره­ی هیچ چیز مگو این کار را فردا می­کنم مگر آنکه دنبالش بگویی انشاء الله».

از سیاق آیات برمی­آید که قصه­ی کهف به طور اجمال در بین مردم معروف بوده است.

وجه اتصال با آیات قبل: اگر خداوند موجودات روی زمین را در نظر بشر جلوه نمود، همه برای امتحان است. و اگر بعد از زمانی همه را با خاک یکسان نمود، و به صورت سرابی در آورد، همه آیاتی است الهی نظیر آنچه در داستان کهف روی داد. همانطور که وقتی آنها از خواب بیدار شدند گمان کردن روز یا پاره­ای از روز را در خواب بوده­اند، مردمان هم در روز قیامت اینگونه هستند، «قالَ کَمْ لَبِثْتُمْ فِی الْأَرْضِ عَدَدَ سِنینَ * قالُوا لَبِثْنا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ فَسْئَلِ الْعادِّینَ»[1].

پس آیت اصحاب کهف پیشامدی نو ظهور و آیتی عجیب نیست؛ بلکه داستانی است که همه روزه تکرار می­شود. مردمیکه فریفته­ی دنیا شده ناگهان پا به محشر گذارند و ... .

و به دنبال «فلعلک باخع نفسک»، نمونه­ای از ایمان نیاوردن مردم را به پیامبر ذکر می­کند.

*أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقیمِ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَباً (9)

حسبت: «حسبان» به معنای پندار ومظنه است.

کهف: به معنای غاری است که در دل کوه باشد؛ منتهی جایی وسیع­تر از غار.

رقیم: از «رقم» است، که هم معنای نوشتن است و هم به معنای خط، و «رقیم» به معنای «مرقوم» است، مانند «قتیل» که به معنای «مقتول» است.(کثیراً ما، فعیل بمعنی مفعول).

عجب: مصدر و به معنای تعجب است، و جهت مبالغه اینگونه آمده است.   

اصحاب کهف و رقیم جماعتی واحدند، چون در کهف منزل کردن آنها را «اصحاب کهف» گویند و چون داستانشان در سنگنبشته­ای در آن ناحیه پیدا شد، و یا در موزه­ی سلاطین پیدا شد، نام آنها را «اصحاب رقیم» نهادند.

اما این که این دو نام، نام دو گروه باشد بسیار بعد است؛ چرا که در کلام فصیح خداوند، هرگز به داستان دو طایفه اشاره نمی­شود مگر آن که تفصیل هر دو ذکر شود.

  *إِذْ أَوَى الْفِتْیَةُ إِلَى الْکَهْفِ فَقالُوا رَبَّنا آتِنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً وَ هَیِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً (10)

أوَی: این کلمه به معنای برگشتن است، البته برگشتن انسان یا حیوان به محلّ اقامت و زندگی­اش تا دوباره در آنجا استقرار یابد.

فتیه: جمع سماعی«فتی»و فتی به معنای جوان است، و تقریبا به معنای جوان خوب است. 

هَیِّئْ: از ماده­ی تهیه و آماده کردن است.

رَشَد: و نیز (رُشد) به معنای راه یافتن به سوی مطلوب، و مقابل «غیّ» است که در جای کلمه­ی هدایت استعمال می­شود.

رَبَّنا آتِنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً: این جمله تفریع دعای ایشان است بر بازگشتن ایشان. آنها وقتی ناتوانی و بی­چارگی خود را دیدند از درگاه خدا مسئلت نمودند. مؤید آن جمله­ی «من لدنک» است که دستشان از هر وسیله­ای کوتاه شده بود، و اگر این نبود می­گفتند: «آتنا رحم?ً»، همچنان که دیگران می­گویند: «آتنا فی الدنیا حسن?ً»[2]، «ربنا و آتنا ما وعدتنا علی رسلک».[3] 

ممکن هم هست که مراد از رحمت، چاره­ای مواهب و نعمتهای مختص به خدا باشد از قبیل هدایت. ورود نظیر این قید در دعای راسخین در علم هم این احتمال را تأیید می­کند: «رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً»[4].

هَیِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً:  مراد از «امرنا» آن وصفی است که مخصوص به خود آنان بوده که به خاطر همان وضع از میان مردم بیرون آمدند، و نیز معلوم می­شود که مراد از رشد، همان راه یافتن و اهتداء به روزنه­ی نجات است.   

  *فَضَرَبْنا عَلَى آذانِهِمْ فِی الْکَهْفِ سِنینَ عَدَداً (11)

زمخشری در کشاف: یعنی پرده­ای بر آن غار زدیم تا دیگر گوشهایش صداهای خارج را نشنود و از خواب بیدار نگردد. به عبارت دیگر: خواب سنگینی بر آنان مسلط کردیم که هیچ صدایی بیدارشان نکند. بنابراین مفعول «ضربنا» که همان حجاب باشد در جمله حذف شده است. 

مجمع البیان: یعنی ما خواب را بر گوشهای آنان مسلط کردیم، و این تعبیر نهایت درجه­ی فصاحت است، همچنانکه می­گویند: «ضربه الله بالفالج» یعنی خدا او را مبتلا به فلج کرد.

این معنا از معنای زمخشری بلیغ­تر است.

معنای سومی هم هست که مفسرین نگفته­اند: مقصود از زدن بر گوش، اشاره به آن رفتاری است که زنان هنگام خوااندن بچه­های خود انجام می­دهند، و آن این است که یا ا کف دست و یا با سر انگشت به گوش بچه آرام می­زنند تا حواسشان در یک جا متمرکز شود و به خواب روند. و جمله­ی مذکور کنایه از این است که خداوند با مدارا و شفقت همانند مادر مهربان آنان را به خواب برد.

سِنینَ عَدَداً: این جمله ظرف است برای «ضرب».

«عدد» به معنای معدود است. بنابراین معنای جمله­ی مزبور «سنین معدودا» است.

برخی گفته­اند مضافی حذف شده که تقدیر «سنین ذوات عدد» است.

زمخشری در کشاف گفته توصیف سنین به عدد، احتمال دارد به منظور تکثیر و یا تقلیل بوده باشد. زجاج گفته: به منظور تکثیر است، چون هر چیزی وقتی زیاد باشد محتاج به شمردن است.

مصنف: عنایت در رساندن کمی سالهاست، چون هر چیزی وقتی زیاد شد، دیگر قابل شمارش نیست و عادتا آن را نمی­شمارند. همچنانکه این عنایت در داستان به فروش رساندن یوسف (علیه­السلام) شده است: «وَ شَرَوهُ بِثَمَنٍ بَخسٍ دَراهِمَ مَعدوُدَ?ٍ»[5] به هر حال تقلیل با سیاق سازگارتر است؛ زیرا زمینه­ی کلام افاده­ی این معناست که سرگذشت اصحاب کهف امر عجیبی نیست.   

  *ثُمَّ بَعَثْناهُمْ لِنَعْلَمَ أَیُّ الْحِزْبَیْنِ أَحْصى‏ لِما لَبِثُوا أَمَداً (12)

بعث: مراد بیدار کردن است، نه زنده کردن، به قرینه­ی آیه­ی قبلی.

حزب: به معنای جماعت است؛ اما جماعتی که یک نوع فشردگی داشته باشند.(راغب)

أمد: در معنا نزدیک به کلمه­ی أبد است با این تفاوت که ابد مدت زمانی را گویند که حدّ محدودی نداشته باشد و مقید به حدّی نشده باشد، به خلاف امد که مدتی است محدود. فرق آن با زمان هم این است که أمد به اعتبار آخر زمان و نهایت آن به کار می­رود ولی زمان عام است، هم در ابتدای مدت استعمال می­شود و هم در آخر آن.

لِنَعْلَمَ أَیُّ الْحِزْبَیْنِ أَحْصى: منظور از «لنعلم» علم فعلی خداوند است، و معنای علم فعلی: حضور معلوم و ظهورش با وجود مخصوص به خودش نزد خداوند است. این جمله تعلیل برای بعث است، ولام آن، لام غایت و مراد از «دو حزب»، دو طایفه از اصحاب کهف است که با هم اختلاف کردند یکی پرسید: «کم لبثتم»؟ دیگری پاسخ داد: «لبثنا یوماً أو بعض یوم» گفتند پروردگارتان بهتر می­داند که چقدر خوابیدید. جمله­ی «و کذلک بعثناهم لیتسائلوا بینهم» که در آیه­ی بعد آمده، مؤید این معناست، که غرض از به خواب کردن اصحاب کهف این بوده است که وقتی بیدار می­شوند اختلاف کنند و معلوم شود که آیا به ذهن فردی از آنان می­رسد که چقدر خوابیده­اند یا نه؟

أَحْصى‏ لِما لَبِثُوا أَمَداً: «احصی» فعل ماضی است که از باب افعال گرفته شده است، و کلمه­ی «امد» مفعول آن است. «لما لبثوا» قید است برای «امداً» و «ما» در آن مصدریه است. اما معنا: کدامیک از دو طایفه مدت مکثشان را شمردند.

این سه آیه اجمال داستان اصحاب کهف را یاد آوری نموده و تنها جهت آیت بودن آن را و غرابت امر ایشان را بیان می­کند، و از آیه­ی بعد، تفصیل داستان شروع می­شود.  

«««مطلب قبلی         مطلب بعدی»»»