وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید.

 (خلاصه ی تفسیر المیزان)    

  *وَ تَرَى الشَّمْسَ إِذا طَلَعَتْ تَتَزاوَرُ عَنْ کَهْفِهِمْ ذاتَ الْیَمینِ وَ إِذا غَرَبَتْ تَقْرِضُهُمْ ذاتَ الشِّمالِ وَ هُمْ فی‏ فَجْوَةٍ مِنْهُ ذلِکَ مِنْ آیاتِ اللَّهِ مَنْ یَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ یُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِیًّا مُرْشِداً (17)

­­تزاور: به معنای تمایل است، که از ماده­ی «زور» به معنای میل گرفته شده است.

قرض: به معنای قطع و بریدن است.

فجوه: به معنای زمین پهناور و وسیع و فضای خانه است.

ذات الیمن و ذات الشمال: مراد طرف دست راست و دست چپ است.

معنا: تو ـ یا هر بیننده­ی فرضی ـ می­بینی، افتاب را که وقتی طلوع می­کند از طرف غار آنان به سمت راست متمایل می­شود، و در نتیجه نورش به داخل غار می­افتد و وقتی غروب می­کند به طرف چپ غار را قطع می­کند و در نتیجه شعاعش به داخل غار می­افتد، و اصحاب غار در فضای وسیع غار قرار دارند که آفتاب به آنان نمی­رسد. بنابراین:

1.       درب غار به سمت جنوب بوده است.

2.       چون خودشان در فضای داخل غار بودند آفتاب به آنها نمی­رسیده.

3.       چون هوای داخل غار از شرق به غرب در جریان بوده، در خواب راحت بوده­اند. 

برخی از مفسرین گفته­اند که درب غار به­ سمت شمال بوده است اما این گفتار ناصحیح است چرا که عرفا وقتی می­خواهند سمت راست و چپ بنایی را بسنجند آن را با توجه به شخصی که در میان آن است در نظر می­گیرند نه شخصی که از بیرون به آن نگاه می­کند.

مِنْ آیاتِ اللَّهِ... : به هر حال این وضعی که اصحاب کهف داشتند از عنایات الهی است تا به همین حالت ایشان را زند نگه دارد.  

  *وَ تَحْسَبُهُمْ أَیْقاظاً وَ هُمْ رُقُودٌ وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ الْیَمینِ وَ ذاتَ الشِّمالِ وَ کَلْبُهُمْ باسِطٌ ذِراعَیْهِ بِالْوَصیدِ لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَیْهِمْ لَوَلَّیْتَ مِنْهُمْ فِراراً وَ لَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْباً (18)

ایقاظ: جمع «یقظ» و «یقظان» به معنای بیدار است.

رقود: جمع «راقد» و به معنای خواب رفته است.

در کلام اشاره است که در حال خواب چشمهایشان باز بوده است.

وصید: به معنای درگاه خانه است و برخی گفته­اند به معنای آستانه­ی خانه است.  

وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ الْیَمینِ وَ ذاتَ الشِّمالِ: آنان را یکبار از سمت شانه­ی چپ به راست و بار دیگر از سمت شانه­ی راست به چپ می­گردانیدیم تا بدنهایشان که به زمین چسبیده نپوسد، و زمین لباسها و بدنهایشان را نخورد، و قوای بدنی­شان در اثر رکود، و خمود و بی­حرکتی در مدتی طولانی از کار نیفتد.

لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَیْهِمْ... : وضع اصحاب کهف آنقدر وحشتناک بود که اگر کسی از نزدیک آنها را می­دید از ترس و از خطری که از ایشان احساس می­کرد پا به فرار می­گذاشت.

اما چرا اوّل فرمود: «لَوَلَّیتَ مِنهُم فِراراً» و سپس فرمود: «و لملئت منهمک رعبا»؟ جواب این است که فرار به معنای دور کردن خویش است از مکروه. و فرار معلول توقع رسیدن مکروه است، نه معلول ترس؛ لذا در مواقعی انسان می­ترسد اما فرار نمی­کند؛ اما مواقعی هست که بدون ترس انسان فرار می­کند. پس اینکه فرار را از ترس و رعب جلوتر آورده از باب تقدیم مسبب بر سبب نیست، بلکه از باب تقدیم حکم خوف اس، بر حکم رعب.  

  *وَ کَذلِکَ بَعَثْناهُمْ لِیَتَسائَلُوا بَیْنَهُمْ قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ کَمْ لَبِثْتُمْ قالُوا لَبِثْنا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ قالُوا رَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِما لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَکُمْ بِوَرِقِکُمْ هذِهِ إِلَى الْمَدینَةِ فَلْیَنْظُرْ أَیُّها أَزْکى‏ طَعاماً فَلْیَأْتِکُمْ بِرِزْقٍ مِنْهُ وَ لْیَتَلَطَّفْ وَ لا یُشْعِرَنَّ بِکُمْ أَحَداً (19)

ورق: به معنای پول است، برخی گفته­اند به معنای پول نقره است (سکه دار یا بی­سکه).

کذلک: این کلمه، اشاره به خواباندن اصحاب کهف به صورتی است که آیات سابق بیان نمود. یعنی همانطور که آنان را به آن صورت عجیب ـ که خود یکی از آیات ماست ـ به خواب بردیم، همانگونه هم ایشان را مبعوث کردیم تا از یکدیگر پرسش کنند.

اصحاب کهف مردمی بودند که کفر بر جامعه­شان استیلا یافته بود لذا این پندار که دیگر حق ظاهر شدنی نیست در نظرشان قوت گرفت و از زوال غلبه­ی باطل مأیوس شدند، خداوند سالهای متمادی به خوابشان برده آنگاه بیدارشان کرد تا از یکدیگر بپرسند «چقدر خوابیده­ایم؟»، و کم کم بفهمند که صدها سال است که در خواب رفته­اند و این همه مدت در نظر آنها یک روز یا نصف روز بیش نبوده است. آری خداوند بعد از دعایی که کردند آنها را صدها سال به خواب برد تا دعایشان را مستجاب کرده و آنها را از شک و دو دلی نجات دهد، نظیر شخصیی که از روستای خرابه­ای می­گذشت و ناگهان این سؤال در نظرش رسید که، «آیا خدا باز دیگر اینان را زنده می­کند؟ آیا چنین چیزی ممکن است؟» خدای تعالی برای اینکه از آن سرگردانی نجاتش دهد او را برای صد سال میراند، و مجدداً زنده­اش کرد.

ما انسانها هم هر وقت به عمر رفته­ی خود نظر بیفکنیم می­فهمیم که تمام حوادث تلخ و شیرین زندگی گویی رؤیایی بیش نبوده است؛ اما مستی دنیا و هوی و هوس نمی­گذارد انسانها متوجه حق شوند و از آن پیروی کنند.

مرگ حقیقتی است که در آن دیگر آدمی سرگرم این شواغل نمی­شود و این دنیا و زیتنهایش آدمی را از دیدن حق باز نمی­دارد. همچنانکه علی (علیه­السلام) فرمود: «مردم در خوابند، وقتی مردند بیدار می­شوند».  

بعضی گفته­اند: در این جمله، بعضی از غایت در جای همه­ی غایت قرار گرفته است و غایتهای دیگری هم هست که ذکر نشده است، ولی این حرف علاوه بر این که ظاهر لفظ آیه دلیلی بر آن ندارد، مستلزم تکلف نیز است.

بعضی گفته­اند: لام در این جمله، لام عاقبت است، نه لام غایت، چون بعید است که امری پیش پا افتاده مثل تسائل، غایت برای جریان اصحاب کهف باشد. ولی اگر غایت بودن تسائل استبعاد داشته باشد، عاقبت بودن آن نیز بعید است.

قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ کَمْ لَبِثْتُمْ: گویا سائل به خاطر کسالتی که ناشی از خواب طولانی بوده دریافته است که مدتی طولانی به خواب رفته است.

قالُوا لَبِثْنا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ: گویاتردید آنها ناشی از تغییر جای آفتاب بوده است.

قالُوا رَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِما لَبِثْتُمْ: این گروه کلام خود را در ردّ کلام گروه قبل گفتند وگرنه جا داشت بگویند: «پروردگار ما بهتر می­داند». این عبارت گذشه از رعایت ادب به ساحت خداوند، برای بیان این حقیقت است که اصولاً علم ـ به معنای حقیقی کلمه ـ جز علم خداوند نیست. زیرا انسان نه تنها مالک نفس خود نیست بلکه حتی احاطه به خود هم ندارد، مگر آنکه خدایش اجازه دهد. پس شخص موحد اگر عارف به مقام پروردگارش باشد باید در هر امری تسلیم او گردد و علم را از آن او بداند. مگر در جایی که مجبور باشد که در این صورت حقیقت علم را به خداوند نسبت می­دهد و آنگاه آن مقداری را برای خود اثبات می­کند که خدای تعالی تملیکش کرده است همچنانکه خودش فرموده: «علَّم الإنسان ما لم یعلََم»[1] و نیز فرموده: «قالوا سبحانک لاعلم لنا إلا ما علَّمتَنا»[2].

پس گویندگان این جمله از لحاظ خداشناسی از گویندگان جمله­ی قبل، برتر بوده­اند.

از اینجا روشن می­شود که اصحاب کهف هفت نفر یا بیشتر بوده­اند، نه کمتر، زیرا در حکایت گفتگوی ایشان یکجا تعبیر به «قال» کرد، و دو جا: «قالوا».

فَابْعَثُوا أَحَدَکُمْ بِوَرِقِکُمْ هذِهِ إِلَى الْمَدینَةِ فَلْیَنْظُرْ أَیُّها أَزْکى‏ طَعاماً فَلْیَأْتِکُمْ بِرِزْقٍ مِنْهُ: ضمیر در «ایها» به مدینه برمی­گردد، و مقصود اهل مدینه است، و این نوع اضمار را استخدام گویند.

ازکی: این کلمه از ماده­ی زکات است، و زکات طعام، نوع پاکیزه­ی از طعام است.

منه:ضمیر در آن به طعامی برمی­گردد که از جمله­ی «ازکی طعاما» استفاده می­شود.

وَ لْیَتَلَطَّفْ وَ لا یُشْعِرَنَّ بِکُمْ أَحَداً: «تلطف» به معنای اعمال لطف و رفق و اظهار مدارات است؛ پس جمله­ی «و لا یشعرنَّ بکم أحداً» عطفی است تفسیری که می­خواهد همان جمله­ی قبلی را معنا کند. البته برخی اینگونه معنا کرده­اند که: «درد معامله نازک کاری به خرج دهد»، ولی کلام مطلق است و قیدی برای خصوص معامله نیست.

 «««مطلب قبلی     مطلب اوّل     مطلب بعدی»»»