وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید.

 (خلاصه ی تفسیر المیزان) 

  *وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْ‏ءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً (23) إِلاَّ أَنْ یَشاءَ اللَّهُ...

این آیه چه خطابش شخص رسول خدا (صلی­الله­علیه­وآله) باشد و چه شامل دیگران هم باشد، متعرض امری استکه آدمی آن را کار خود می­داند، و به طرف مقابل خود وعده می­دهد که در آینده این کار را می­کنم.

غیر ازخدا کسی مالک چیزی نیست مگر آنچه را که خدا تملیکش کرده است و او را بر آن توانا نموده است البته تملیک خداوند همچون تملیک ما نیست که با تملیک چیزی، دیگر مالک آن نباشد. پس تمامی آنچه که در عالم به عنوان علت و اثر می­دانیم، هیچ یک مستقل در سببیت خود نیستند بلکه همواره نیازمند خداوند هستند. به عبارت دیگر هر سبب از اسباب عالم هستی سببیتش به اقتضای ذاتش نیست بلکه خدای تعالی او را قادر بر فعل و اثر کرده. «ما قَطَعْتُمْ مِنْ لینَةٍ أَوْ تَرَکْتُمُوها قائِمَةً عَلى‏ أُصُولِها فَبِإِذْنِ اللَّهِ»[1]«وَ الْبَلَدُ الطَّیِّبُ یَخْرُجُ نَباتُهُ بِإِذْنِ رَبِّه»[2]‏. پس انسان عارف به مقام پروردگار خود را تسلیم او ساخته و خود را سبب مستقلی در امری نمی­داند، لاجرم هر وقت تصمیم می­گیرد عملی را انجام دهد باید عزمش توأم با توکل بر خدا باشد، «فإذا عزمت فتوکل علی الله» و هر وقت به کسی وعده­ای می­دهد و یا ازعملی که در آینده انجام می­دهد، باید مقیدش کند به اذن خدا و یا به عدم مشیت خدا خلاف آن را.

پس منظور از آیه این نیست که «شما کارهایتان را به خود نسبت ندهید»، چرا که خداوند در بسیاری از موارد کارهای پیغمبرش و غیر پیغمبرش را به خودشان نسبت می­دهد، بلکه منظور آیه این است که کسی برای خود و یا برای دیگری و یا چیزی ادعای استقلال در عمل و بی­نیازی از مشیت خدا و اذن او کند.

در جمله­ی مذکور بایی به معنای ملابسه در تقدیر است، و استثناء هم مفرغ است که مستثنی را از همه­ی احوال و از همه­ی زمانها بیرون می­کند و تقدیرش این است: (در هیچ حالی از احوال) به هیچ چیز مگوی ـ درباره­ی هیچ چیز تصمیم مگیر ـ که من آن را فردا انجام می­دهم، مگر در یک حال ویک زمان، و آن حال و زمانی است که کلام خود را معلق بر مشیت خدا کرده باشی به اینکه گفته باشی: من این کار را فردا انجام می­دهم اگر خدا بخواهد که انجام دهم و یا اگر خدا نخواهد که انجام ندهم». و بالأخره معنای «انشاء الله» مقید ساختن عمل خویش است به مشیت خداوند.      

  *إِلاَّ أَنْ یَشاءَ اللَّهُ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسیتَ وَ قُلْ عَسى‏ أَنْ یَهْدِیَنِ رَبِّی لِأَقْرَبَ مِنْ هذا رَشَداً (24)

اتصال این آیه با ما قبل چنین اقتضا می­کند که مراد از «نسیان» فراموش کردن استثناء باشد. بنابراین مراد از «ذکر پروردگار» فراموش نکردن مقام پروردگار است. و از آنجایی که امر به یاد کردن خداوند مطلق آمده است، این یاد آوری منحصر در لفظ خاصی نیست بلکه منظور یاد آوری خداست به شأن مخصوص به خودش.

هذا: اتصال سیاق اقتضا می­کند که اشاره به کلمه­ی «هذا»، اشاره به ذکر خدا بعد از فراموشی باشد.  

  *وَ لَبِثُوا فی‏ کَهْفِهِمْ ثَلاثَ مِائَةٍ سِنینَ وَ ازْدَادُوا تِسْعاً (25)

سنین: این کلمه تمیز عدد نیست وگرنه باید می­فرمود: «ثلاث مائ? سن?» چون تمیز از صد بالاتر مفرد و منصوب است، بلکه به طوری که گفته­اند بدل از «ثلاثمائ?» است، و در این کلام شبهاتی با جمله­ی «سنین عددا» که اجمال قصه را در صدر آیات بین می­کرد رعایت شده است.

بعید نیست که نکته­ی تبدیل کلمه­ی «سن?» به «سنین» زیاد جلوه دادن مدّت لبثباشد و بنابراین آن وقت جمله­ی «و ازدادوا تسعاً» خالی از یک معنا و بویی از اضراب نخواهدبود. گویا کسی گفته: «در غارشان سیصد سال، اری این همه سالهای متمادی خوابیدند، بلکه نه سال هم اضافه کردند». البته اضراب بودن این نکته منافاتی با بیان سابق ما که گفتیم این تعبیر برای آن است که عدد را اندک نشان دهد ندارد چرا که اینجا مقام، مقام دیگری است. مقام در آنجا بیان کوچک بودن اینگونه امور، در برابر قدرت خداوند است، و مقام در اینجا اقامه­ی حجتی علیه منکرین معاد است.

اضافه کردن نه سال به سیصد سال چنین اشاره می­کند که اصحاب کهف سیصد سال شمسی در غار بوده­اند، چون تفات سیصد سال شمسی با قمری تقریبا همین مقدار است. 

  *قُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما لَبِثُوا لَهُ غَیْبُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ أَبْصِرْ بِهِ وَ أَسْمِعْ ما لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا یُشْرِکُ فی‏ حُکْمِهِ أَحَداً (26)

قُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما لَبِثُوا: مردم درباره­ی اصحاب کهف اختلاف داشتند و قرآن کریم حق داستان را ادا نمود و این جمله مشعر به این است که مدتی را که در آیه­ی قبلی برای لبث اصحاب کهف بیان نموده نزد مردم مسلم نبوده.

لَهُ غَیْبُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ: این جمله تعلیل و بیان این جهت است که چطور خدا داناتر به مدت لبث ایشان است، و لام در آن مفید اختصاص ملکی است، و مراداین است که خدای تعالی تنها مالک آنچه در آسمانها و زمین است می­باشد،و تنها او مالک غیب است.

أَبْصِرْ بِهِ وَ أَسْمِع: با توجه به این که صیغه­ی «أفعِل به»، صیغه­ی تعجب است اینگونه معنا می­شود: «چقدر بینا و شنواست». این جمله تعلیل را تعمیم می­دهد. گویا گفته باشد چطور داناتر به لبث آنان نباشد در حالی که مالک ایشان که یکی از مصادیق غیبند می­باشد، و حال ایشان را دیده و مقالشان را شنیده است.

از همینجا معلوم می­شود اینکه برخی گفته­اند «لام» در جمله­ی «له غیب» لام اختصاص علمی است، یعنی برای خدای تعالی است علم به این مطلب، و علم به تمام مخلوقات را هم می­رساند، چون وقتی کسی عالم به غیب و امور خفی عالم است امور دیگر را به طریق اولی می­­داند، نظریه­ی درستی نیست. برای اینکه ظاهر لام «له» مطلق ملک است، نه تنها ملک علمی.    

ما لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا یُشْرِکُ فی‏ حُکْمِهِ أَحَداً: مراد از آن انکار ولایت مستقل غیر خداوند، و ولایت دیگری با او به نحو اشتراک است.

بعید نیست از اینکه در جمله­ی دوم «لا یشرک فی حکمه احدا» تعبیر به فعل آورده نه وصف، و در جمله­ی اوّل که نفی ولایت مستقله است، کلمه­ی «فی حکمه» را نیاورده و در جمله­ی دوم آورده است، استفاده شود که جمله­ی اولی ولایت غیر خدا را انکار می­کند، چه ولایت مستقل آنها را و چه شرکت در ولایت خدای را، و جمله­ی دوم شرکت غیر خدا در حکم و همچنین قضا در حکم را، ولی این نوع از ولایت را به دیگران هم تفویض می­کند تا در میان مردم طبق دستور خداوند حکم نمایند.

ضمیر «لهم» به اصحاب کهف و یا به جمیع آنچه در آسمانها و زمین است (از باب تغلیب جانب عقلداران) و یا به عقلداران در آسمان و زمین برمی­گردد. وجه اول اولی است و آنگاه وجه دوم و سپس وجه سوم.

پی نوشتها:   [1]  . حشر5. هیچ درخت خرمایی را قطع نمی­کنید ویا به حال خود نمی­گذارید مگر به اذن خدا.   [2]  . اعراف 58. سرزمین پاک روئیدنش نمی­روید مگر به اذن خدا.

«««مطلب قبلی     مطلب اوّل     مطلب بعدی»»»