وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید.

(خلاصه ی تفسیر المیزان)

*وَ یَوْمَ یَقُولُ نادُوا شُرَکائِیَ الَّذینَ زَعَمْتُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ یَسْتَجیبُوا لَهُمْ وَ جَعَلْنا بَیْنَهُمْ مَوْبِقاً (52)

یقول: ضمیر در آن به شهادت سیاق به خداوند برمی­گردد.

معنا: به یادشان بیاور روزی را که خدای تعالی خطابشان کند که آن شرکاء را که شما شریک خود می­پنداشتید صدا بزنید تا بیایند، اینان صدا می­زنند ولی اجابتی نمی­شنوند، آن وقت برایشان روشن می­گردد که آنها بدانگونه که مشرکین می­پنداشته­اند، نبوده­اند.

موبِق:اسم مکان از ماده­ی «وبق» است که مصدرش «وبوق» به معنای «هلاکت» است. و معنایش این است که بین مشرکین و شرکای آنها محل ملاکتی قرار دادیم. مفسرین آن را به آتش یا محلی از آتش که مشرکین و شرکاء آنها در آن هلاک می­شوند تفسیر کرده­اند. لیکن آیه­ی شریفه شرکاء را مطلق آورده که شامل ملائکه و برخی از انبیاء و اولیای الهی هم می­شود و معنا ندارد که خداوند آنها را در آتش قرار دهد. لاجرم باید گفت: شاید منظور از قرار دادن موبق بین آنها این باشد که ما رابطه­ی میان آنان را باطل کردیم. چون مشرکین در دنیا می­پنداشتند که میان آنها و شرکایشان رابطه­ی ربوبیت و مربوبیت است. لذا از بطلان این پندار کنایتاً تعبیر به جعل موبق شده است. همین معنا از کلمه­ی «نادو» هم فهمیده می­شود زیرا معلوم می­شود که بین آنها و شرکایشان فاصله­ی زیادی است. همین معنا در این آیه هم بیان شده است: «... وَ ما نَرى‏ مَعَکُمْ شُفَعاءَکُمُ الَّذینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فیکُمْ شُرَکاءُ لَقَدْ تَقَطَّعَ بَیْنَکُمْ وَ ضَلَّ عَنْکُمْ ما کُنْتُمْ تَزْعُمُونَ».[1]       

  *وَ رَأَى الْمُجْرِمُونَ النَّارَ فَظَنُّوا أَنَّهُمْ مُواقِعُوها وَ لَمْ یَجِدُوا عَنْها مَصْرِفاً (53)

المجرمین: در اینکه از مشرکین تعبیر به مجرمین شده است معلوم می­شود که حکم عام است و شامل همه­ی گنه­کاران می­شود.

فظنّوا: مراد از «ظنّ»، علم است و جمله­ی « وَ لَمْ یَجِدُوا عَنْها مَصْرِفاً» شاهد بر آن است.

مواقعوها: مقصود از آن ـ به طوری که گفته­اند ـ واقع شدن در آتش است. اما بعید نیست که مراد وقوع از دو طرق باشد. یعنی وقوع مجرمین در آتش و وقوع آتش در مجرمین.

مصرِفا: این کلمه اسم مکان از «صرف» است، یعنی نمی­یابند محلی که به سویش منصرف شوند، و از آتش به سوی آن فرار کنند.   

  *وَ لَقَدْ صَرَّفْنا فی‏ هذَا الْقُرْآنِ لِلنَّاسِ مِنْ کُلِّ مَثَلٍ وَ کانَ الْإِنْسانُ أَکْثَرَ شَیْ‏ءٍ جَدَلاً (54)

جدل: به معنای گفتار بر طریق منازعت و مشاجره است.

این آیه تا شش آیه­ی بعد در سیاق تهدید به عذاب است.

در آیه­ی 89 از سوره­ی اسری، توضیح صدر این آیه داده شد.

  *وَ ما مَنَعَ النَّاسَ أَنْ یُؤْمِنُوا إِذْ جاءَهُمُ الْهُدى‏ وَ یَسْتَغْفِرُوا رَبَّهُمْ إِلاَّ أَنْ تَأْتِیَهُمْ سُنَّةُ الأَوَّلینَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذابُ قُبُلاً (55)

یستغفروا: این کلمه عطف است بر «یؤمنوا» یعنی چه چیزی مردم را از ایمان و استغفار باز داشته بعد از آنکه هدایت خدا به سویشان آمده است.

إِلاَّ أَنْ تَأْتِیَهُمْ سُنَّةُ الأَوَّلینَ: یعنی مگر طلب اینکه سنت جاریدر امتهای نخستین برایشان جاری شود؛ یعنی همان عذابها که ایشان را منقرض کرد.  

أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذابُ قُبُلاً: منتظر چه هستند؟ اینکه سنت اوّلین آنها را بگیرد یا عذابی در مقابل چشم خود و به عیان مشاهده کنند. که در چنین صورتی دیگر ایمانشان سودی نمی­بخشد؛ «فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ إیمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا سُنَّتَ اللَّهِ الَّتی‏ قَدْ خَلَتْ فی‏ عِبادِهِ وَ خَسِرَ هُنالِکَ الْکافِرُون‏».[2]

  *وَ ما نُرْسِلُ الْمُرْسَلینَ إِلاَّ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ وَ یُجادِلُ الَّذینَ کَفَرُوا بِالْباطِلِ لِیُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ وَ اتَّخَذُوا آیاتی‏ وَ ما أُنْذِرُوا هُزُواً (56)

این آیه تسلیتی به رسول خدا (صلی­الله­علیه­وآله) می­دهد که از انکار منکرین ناراحت نشود. بنابراین آیه انعطافی به «فلعلک باخع نفسک...» دارد و نیز نوعی تهدید کفار است در برابر استهزائشان.

دحض: به معنای هلاکت. و کلمه­ی «ادحاض» به معنای هلاک کردن است.

هزؤ: به معنای استهزاء، و مصدر به معنای اسم مفعول است.

  *وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذُکِّرَ بِآیاتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْها وَ نَسِیَ ما قَدَّمَتْ یَداهُ إِنَّا جَعَلْنا عَلى‏ قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فی‏ آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدى‏ فَلَنْ یَهْتَدُوا إِذاً أَبَداً (57)

چون ظلم بر اساس متعلقش بزرگ وکوچک شمرده می­شود و چون متعلَّق ظلم مشرکین خداوند است پس این ظلم از هر ظلم دیگری بزرگتر خواهد بود.

نَسِیَ ما قَدَّمَتْ یَداهُ: مقصود از نسیان پیش فرستاده­ها، بی­مبالاتی در اعمالی از قبیل اعراض ار حق و استهزاء به آن است که می­دانند حق است.

إِنَّا جَعَلْنا عَلى‏ قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فی‏ آذانِهِمْ وَقْراً: این جمله به منزله­ی تعلیل است برای اعراض آنان از آیات خدا و یا علاوه بر آن برای نسیان از پیش فرستاده­های خویش است.   

وَ إِنْ تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدى‏ فَلَنْ یَهْتَدُوا إِذاً أَبَداً: چون پرده در گوشهاو دلهایشان افکنده، دیگر نمی­توانند درباره­ی حق تعقل نموده با هدایت غیر خود و پیروی از غیر خود رشد یابند. 

  *وَ رَبُّکَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَةِ لَوْ یُؤاخِذُهُمْ بِما کَسَبُوا لَعَجَّلَ لَهُمُ الْعَذابَ بَلْ لَهُمْ مَوْعِدٌ لَنْ یَجِدُوا مِنْ دُونِهِ مَوْئِلاً (58)

 این آیات در مقام تهدید کفاری است که فساد اعمالشان تا به جایی رسیده است که دیگر فایده­ای غیر از فساد در آنها نمانده است. لیکن خداوند با رحمت خود در عذاب آنها تعجیل ننموده هر چند که قضای حتمی بر عذابشان رانده است. خداوند این عذاب را تا مدتی معین به تأخیر انداخته است.

پس جمله­ی «الغفور ذو الرحمه» با «لَوْ یُؤاخِذُهُمْ بِما کَسَبُوا لَعَجَّلَ لَهُمُ الْعَذابَ» به منزله­ی دو متخاصم هستند که نزد قاضی می­روند و با قاضی با جمله­ی « بَلْ لَهُمْ مَوْعِدٌ لَنْ یَجِدُوا مِنْ دُونِهِ مَوْئِلاً» هر دو طرف را راضی می­کند. و این جمله­ی «بل لهم موعدٌ...» کلمه­ای است که به عنوان حکم صادر گفته شده نه اینکه خیال شود صرف حکایت است، زیرا اگر صرف حکایت بود می­فرمود: «بل جعل لهم موعداً...».  

«غفور» صیغه­ی مبالغه است که بر کثرت رحمت دلالت می­کند و الف و لام در «الرحمه» الف و لام جنس است، یعنی همه قسم رحمت را دارد. بنابراین عمومیت «ذوالرحمه» از «رحمان»و «رحیم» بیشتر است. پس کلمه­ی «غفور» به منزله­ی خادم برای «ذوی الرحمه» است، یعنی مشمولین «ذوالرحمه» را بیشتر می­کند، و موانعی را که نمی­گذارد رحمت خدا شامل مشمول شود برطرف می­سازد و وقتی برطرف ساخت صفت ذوالرحمه کار خود را می­کند و آن را نیز شامل می­گردد.

  *وَ تِلْکَ الْقُرى‏ أَهْلَکْناهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَ جَعَلْنا لِمَهْلِکِهِمْ مَوْعِداً (59)

القُری: منظور اهل قریه­ها است که مجازاً به خود قریه­ها اطلاق شده است به دلیل اینکه سه بار ضمیر «هم» را به آن برگردانده است.

مهلِک: اسم زمان است.

آیه در مقام این است که بفهماند تأخیر هلاکت کفار کار نو ظهوری نیست، بلکه سنت الهی ما در امم گذشته نیز همین بوده است. از همینجا روشن می­شود که منظور عذاب و هلاکت، دنیایی است نه قیامت، و آن عبارت است از عذاب ورز بدر ـ اگر مقصود تهدید بزرگان قریش باشد ـ و یا عذاب آخر الزمان ـ اگر مقصود تهدید امت اسلام بوده باشد ـ که تفصیل آن در سوره­ی یونس گذشت.