وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بسم الله الرحمن الرحیم

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید.

پاسخگویی به سؤالات اعتقادی (3) اثبات یگانگی خداوند و برهان تمانع

آیا اگر خداوند یکی نبود، عالم به فساد کشیده می­شد؟

لَوْ کانَ فیهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتا فَسُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ (سوره­ی انبیاء آیه­ی 22)  

اگر در آسمان و زمین غیر از خداى یکتا خدایانى وجود داشت همانا خلل و فساد در آسمان و زمین راه مى‏یافت، پس (از نظم ثابت عالم) بدانید که پادشاه ملک وجود خداى یکتاست و از توصیف و اوهام مشرکان پاک و منزه است.  

این آیه­ی شریفه به برهان تمانع معروف است.

آیه­ی شریفه می­فرماید: اگر عالم دو خدا داشت حتما موجب فساد و تباهی می­شد.

برخی می­گویند: اگر عالم خدایان متعدد داشته باشد فسادی در روی زمین ایجاد نمی­شود. چرا که خدایان منزه از جاه طلبی و غرض ورزی هستند و همه­ی آنها مصلحت عالم را به خوبی می­دانند . حال اگر هر کدام از انها به طور مستقل مخلوقی را در عالم خلق کند و اثری در عالم باقی گذارند هیچ خللی در نظام عالم ایجاد نخواهد شد. چرا که منشأ فساد، یا جهل خدایان به مصالح واقعی جهان است و یا جاه طلبی و غرض ورزی، و خدایان از گزند «جهل علمی» و «آسیب عملی» مصونند.

چون چنین شبهه­ای برای برخی مطرح بوده و توان دفع آن را نداشتند، برهان تمانع را به برهان «توارد علل» یعنی محال بودن توارد دو علتِ مستقل بر معلول واحد ارجاع داده­اند. لیکن با تدبر در برخی آیات دیگر که همین مطلبِ تمانع را به صورت تمثیل بیان می­کند معنای آیه روشن می­شود.

ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَجُلاً فیهِ شُرَکاءُ مُتَشاکِسُونَ وَ رَجُلاً سَلَماً لِرَجُلٍ هَلْ یَسْتَوِیانِ مَثَلاً الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْلَمُونَ (سوره­ی زمر، آیه­ی 29)

لیکن ما می­گوییم اگر خدایان متعدد باشند، حتما متشاکس و ناسازگارند و منشأ ناهماهنگی آنان نه «جهل علمی» است و نه «جهل عملی». بلکه ناهماهنگی ضروری چنین است:

الف ـ خداوند بسیط محض است و هیچ گونه ترکّبی در او نیست.

ب ـ خداوند همه­ی کمالات علمی و عملی را داراست.

ج ـ خداوند چون بسیط است و جامع همه­ی کمالات علمی و عملی است، همه­­ی آن کمالها که یکی از آنها علم ازلی و نامتناهی است عین ذات اوست، نه جزو ذات و نه خارج از آن.

د ـ چون ذاتها متباینند علمها نیز که عین ذات است متباین خواهد بود.

هـ ـ چون غیر خداوند چیزی در جهان نیست تا خداوند کار خود را مطابق با آن و در سنجش با میزان آن انجام دهد، پس سخن از واقع و «نفس الأمر» بعد از افاضه­ی خداوند مطرح است، نه در عرض خداوند و قبل از افاضه­ی او. پس نمی­توان گفت خداوند جهان را مطابق مصلحت، نفس الأمر، و هر چیزی غیر از ذات خداوند فرض شود، فعل، مخلوق و محتاج به اوست.

و ـ تنها واقعیّت هستی خودِ خداوند است و چون فرض شد دو خداوند، دو ذات متباین، دو علم متشاکس، و دو تشخصی متنازع وجود دارد جهانی یافت می­شود متنازع و متنافر.

برگرفته از تفسیر تسنیم آیت الله جوادی آملی ج1 ص119 تا 122.