وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

 بسم الله الرحمن الرحیم

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه فرمایید.

خطبه­ی 223 از نهج البلاغه­ی امیرالمؤمین (علیه­السلام) / قسمت سوم

أمَا تَرْحَمُ مِنْ نَفْسِکَ مَا تَرْحَمُ مِنْ غَیْرِکَ. (آیا رحم نمی­کنی به خود، آن­گونه که به دیگری رحم می­کنی؟!) فَلَرُبَّمَا تَرَى الضَّاحِیَ مِنْ حَرِّ الشَّمْسِ فَتُظِلُّهُ (چه بسا می­بینی کسی را که زیر گرمای آفتاب قرار دارد و بر او سایه­ی می­افکنی!) أوْ تَرَى الْمُبْتَلَى بِألَمٍ یُمِضُّ جَسَدَهُ فَتَبْکِی رَحْمَةً لَهُ (یا این­که می­بینید کسی را که مبتلا به دردی است و از شدّت درد بدنش می­سوزد. آن­گاه از روی رحم دل­سوزی، برایش می­گریی!) فَمَا صَبَّرَکَ عَلَى دَائِکَ (پس چه چیزی تو را بر درد خود صبوری داد؟!) وَ جَلَّدَکَ عَلَى مُصَابِکَ (و بر مصیبت­هایت قوی ساخت!) وَ عَزَّاکَ عَنِ الْبُکَاءِ عَلَى نَفْسِکَ (و شکیبا نمود تو را بر گریه و زاری بر درد خودت) وَ هِیَ أعَزُّ الْأنْفُسِ عَلَیْکَ (در حالی که آن نفس، عزیزترین نفس­ها در نزد توست) وَ کَیْفَ لَا یُوقِظُکَ خَوْفُ بَیَاتِ نِقْمَةٍ (و چگونه بیدار نمی­سازد تو را ترس عذاب ناگهانی خداوند!) وَ قَدْ تَوَرَّطْتَ بِمَعَاصِیهِ مَدَارِجَ سَطَوَاتِهِ (و حال آن­که به خاطر گناهانش افتاده است در راه­های گرفتاری­ها) فَتَدَاوَ مِنْ دَاءِ الْفَتْرَةِ فِی قَلْبِکَ بِعَزِیمَةٍ (پس دوا کن درد سستی­ موجود در قلبت را، با عزم و تلاش بزرگ) وَ مِنْ کَرَى الْغَفْلَةِ فِی نَاظِرِکَ بِیَقَظَةٍ (و دوا کن خواب غفلت موجود در نگاه بصیرتت را، با بیداری در عبادت)

شرح و توضیح:

أمَا تَرْحَمُ مِنْ نَفْسِکَ مَا تَرْحَمُ مِنْ غَیْرِکَ… : حضرت در این قسمت از خطبه، با برشمردن دو نمونه از دل­سوزی­هایی که نسبت به دیگران داریم، ما را متوجه عواطف انسانی خود کرده و در ادامه می­فرمایند: شما که این­گونه هستید، پس چرا فکری به حال مصیبت جهالت و گنه­کاری خود نمی­کنید؟! مگر روح و جان شما عزیزترین نفوس در نزدتان نیست؟!

سؤال: چرا نفس انسان عزیزترین جان­ها در نزد اوست؟

جواب: ایثار و گذشت یکی از بارزترین ویژگی­های هر انسانی به شمار می­آید. فضیلت بسیار بزرگی است که انسان دیگران را بر خود برگزیند و از رفاه و آسایش خود بکاهد تا این­که دیگران در آسایش باشند. اهل بیت عصمت و طهارت (علیه­السلام) خود در قله­های ایثار و فداکاری بودند. تا جایی که خداند متعال در قرآن کریم بارها ایثار گری آن­ها را ستوده است. وقتی سه روز متوالی حضرت علی (علیه­السلام) به همراه همسر و فرزندانش، افطار خود را به مسکین و یتیم و اسیر دادند و گرسنه به خواب رفتند، جبرئیل چنین آیه­ای را نازل فرمود: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‏ حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ أَسیراً * إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُریدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً.»و غذاى (خود) را با این­که به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» مى‏دهند! * (و مى‏گویند:) ما شما را بخاطر خدا اطعام مى‏کنیم و هیچ پاداش و سپاسى از شما نمى‏خواهیم!

انسان می­تواند از آسایش و راحتی خود بگذرد، تا دیگران در راحتی و آسایش باشند؛ حتی می­تواند از جان خود بگذرد تا جامعه­ی اسلامی در امنیت باشد؛ اما به هیچ وجه قابل قبول نیست که کسی بخواهد از دین و آیین خود بگذرد، تا دیگران دین­دار زندگی کنند.

فطرت پاک الهی، امانتی است که خدای تعالی در وجود یک یک ما انسان­ها به امانت گذاشته و از ما انتظار امانت­داری دارد. هر یک از ما قبل از هر چیز باید به فکر امانت دست خود باشیم و تا سر حدّ توان سعی کنیم از این امانت به خوبی محافظت کرده و در روز واپسین، به خدای خود تحویل دهیم.   

وَ کَیْفَ لَا یُوقِظُکَ خَوْفُ بَیَاتِ نِقْمَةٍ:«یقظه»به معنای بیداری و توجّه است و در مقابل غفلت و بی توجهی قرار دارد.  امام خمینی (رحمه­الله) می فرمایند: «بدان که اوّل منزل از منازل انسانیّت، منزل یقظه و بیداری است… انسان تا تنبّه پیدا نکند که مسافر است و لازم است از برای او سیر و دارای مقصد است و باید به طرف آن مقصد ناچار حرکت کند و حصول مقصد ممکن است، «عزم» برای او حاصل نشود و دارای اراده نگردد. و هر یک از این امور دارای بیان و شرحی است که به ذکر آن اگر بپردازیم، به طول انجامد.»

«بیات»: کلمه­ی «بیات» و همچنین «تبییت» به معناى شبیخون و شبانه بر سر دشمن تاختن است، که یک نوع مکر به شمار مى‏رود، براى این­که شب، هنگام خفتن و آسایش انسان است و طبع آدمى متمایل به استراحت و صرف­نظر کردن از هر کار دیگرى است. حال جمعیت‏ها این­چنین بوده که با رسیدن نعمت‏هاى مادى و محسوس، مغرور و از عالم ما وراى حس غافل مى‏شدند، عذاب خدا بدون اطلاع قبلى آنان و بطور ناگهان، همه را نابود مى‏کرده، آیا با این حال جمعیت‏ها مى‏توانند از عذابى که شبانه و در حال خواب آنها را از بین ببرد ایمن بوده باشند؟

در این رابطه قرآن کریم آمده است:«أفَأمِنَ أهْلُ الْقُرى‏ أنْ یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنا بَیاتاً وَ هُمْ نائِمُونَ * أوَ أمِنَ أهْلُ الْقُرى‏ أَنْ یَأتِیَهُمْ بَأْسُنا ضُحًى وَ هُمْ یَلْعَبُونَ * أفَأمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ فَلا یَأمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ»آیا اهل این آبادی­ها، از این ایمنند که عذاب ما شبانه به سراغ آنها بیاید در حالى که در خواب باشند؟! * آیا اهل این آبادیها، از این ایمنند که عذاب ما هنگام روز به سراغشان بیاید در حالى که سرگرم بازى هستند؟! * آیا آنها خود را از مکر الهى در امان مى‏دانند؟! در حالى که جز زیانکاران، خود را از مکر (و مجازات) خدا ایمن نمى‏دانند!

فَتَدَاوَ مِنْ دَاءِ الْفَتْرَةِ فِی قَلْبِکَ بِعَزِیمَةٍ: برای درمان دردهای درونی، عزم جدّی و تلاش وافر هم لازم است. برخی به اشتباه گمان می­کنند که با صرف دعا و ذکر و بدون تلاش عملی می­توانند دردهای درونی خود را درمان کنند و حال آن­که حضرت عزم جدیّ را هم در این راه شرط می­دانند. همان­گونه که عزم جدّی انسان را به توسل و توکّل به خدای متعال دعوت می­کند، به همان صورت هم انسان را به تلاش عملی در کنار گذاردن بدی­ها و آلودگی­های رفتاری فرا می­خواند.

توجه: در رابطه با مشکلات خانوادگی و رفتاری بارها شاهدیم که برخی افراد صرفا به دنبال ذکر و دعا هستند و وقتی سخن از تغییر رفتار و به کارگیری شیوه­های رفتاری صحیح به میان می­آید، گوش چندانی برای شنیدن آن وجود ندارد. این مسأله نشان می­دهد که روی­کرد برخی از افراد به دعا و ذکر، نه از روی تدیّن و اعتقاد پاک؛ بلکه به خاطر تنبلی و کسالت در رفع مشکلات رفتاری خویشتن است. «دعا» و «تغییر رفتار عملی» دو بال پرواز هستند که بدون یکدیگر نمی­توانند انسان را به نتیجه برسانند.

پی نوشتها:    . سوره­ی مبارکه­ی انسان (هل اتی)، آیات 8 و 9.    . تفسیر المیزان، جلد ‏8، صفحه­ی 255و 256.     . سوره­ی مبارکه­ی اعراف، آیه­ی 97، 98 و 99.