وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید

(خلاصه ی تفسیر المیزان)

این داستان هم تذکر و تسلیتی است برای پیامبر که از دیدن تمتعات کفار به زندگی ناراحت نشود، چون در ماورای این ظاهر یک باطنی است و در مافوق تسلط آنان بر مشتهیات، سلطنتی الهی قرار دارد.

این موسی که در این داستان از او نام برده شده همان هوسی بن عمران است. و این که برخی گفته­اند او موسی بن میشا بن یوسف، یکی از نواده­های یوسف پیامبر بوده حرف ضعیفی است، چرا که در قرآن کریم حدود صد و سی و چند مرتبه در قرآن آمده و در همه­ی آنها مقصودش موسی بن عمران بوده است، اگر در خصوص این یک مورد غیر موسی بن عمران منظور بود، باید قرینه­ می­آورد تا ذهن به جای دیگری منتقل نشود.

درباره­ی آن جوانی که همراه موسی علیه­السلام بوده است، برخی گفته­اند وصی او یوشع بن نون بوده، که آن را روایات هم تأیید می­کند. و برخی گفته­اند از این جهت فتی نامیده شده که همواره در سفر و حضر همراه او بوده است.

اما آن عالمی که موسی دیدارش کرده: به طوری که در روایات آمده، او خضر یکی از انبیای معاصر موسی بوده است و در برخی دیگر آمده که خداوند به خضر طول عمر داده و اکنون هم زنده است.  

*وَ إِذْ قالَ مُوسى‏ لِفَتاهُ لا أَبْرَحُ حَتَّى أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَیْنِ أَوْ أَمْضِیَ حُقُباً (60)

لا ابرحُ: به معنای «لا أزال» است، و این کلمه از افعال ناقصه است که خبرش به منظور اختصار حذف شده، چون جمله­ی «حتی أبلغ» بر آن دلالت می­کند،و تغدیر آن چنین است: «لا أبرح أمشی ـ مدام خواهم رفت؛ و یا سیر خواهم کرد».

مجمع البحرین کجاست؟ برخی گفته­اند: زمینی است که میان غرب خلیج فارس و شرق دریای مدیترانه قرار دارد. و مجازاً از آن به محلّ اجتماع دو دریا تعبیر شده است.

حقبا: به معنای دهر و روزگار است، و اگر نکره آمده بدین جهت است که بر وصفی محذوف دلالت کند چه تقدیر چنین است: «حقباً طویلاً = روزگاری دراز»     

 *فَلَمَّا بَلَغا مَجْمَعَ بَیْنِهِما نَسِیا حُوتَهُما فَاتَّخَذَ سَبیلَهُ فِی الْبَحْرِ سَرَباً (61)

مجمع بینهما: اضافه­ی صفت بر موصوف است. اصل آن چنین است: بین دو دریا که اینچنین صفت دارد که مجمع آن دو است.

نَسِیا حُوتَهُما: از دو آیه­ی بعد معلوم می­شود که این ماهی ماهی بریان شده و یا نمک خورده­ای بوده که غذای بین راهشان بوده است. اما ماهی در یکی از منزلها زنده شد و خود را به دریا افکند و این ماجرا را جوان همراه موسی دید. بنابراین معنای «نسیا حوتهما» این است که موسی علیه­السلام فراموش کرد که ماهی در خورجین است و رفیقش هم فراموش کرد که ماجرای زنده شدن آن را به موسی علیه­السلام بگوید.

این معنایی است که مفسرین گفته­اند لیکن از کلام آنها استفاده نمی­شود که ماهی زندده شده باشد و روایات هم این معنا را تأیید می­کنند؛ زیرا در آنها آمده است که قضیه­ی گم شدن ماهی علامت دیدار با خضر بوده نه زنده شدن آن.

فَاتَّخَذَ سَبیلَهُ فِی الْبَحْرِ سَرَباً: سرب به معنای مسلک و مذهب است. «سرب» و «نفق» عبارت است از راهی که در زیر زمین کنده شده و از نظر عموم پنهان است. گویا راهی را که ماهی در پیش گرفته و به دریا رفته به نقبی تشبیه کرده که کسی پیش گیرد و ناپدید شود.

*­فَلَمَّا جاوَزا قالَ لِفَتاهُ آتِنا غَداءَنا لَقَدْ لَقینا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً (62)

­فَلَمَّا جاوَزا: وقتی که از مجمع البحرین گذشتند.

نصبا: «نصب» و «صعب» و«تعب» هر سه نظیر همند و عبارتند از آن سستی که از ناحیه­ی خستگی دست دهد.

غداء: هر چیزی است که با آن چاشت کنند. پس سخن موسی علیه­السلام در روز بوده است. 

*قالَ أَرَأَیْتَ إِذْ أَوَیْنا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّی نَسیتُ الْحُوتَ وَ ما أَنْسانیهُ إِلاَّ الشَّیْطانُ أَنْ أَذْکُرَهُ وَ اتَّخَذَ سَبیلَهُ فِی الْبَحْرِ عَجَباً (63)

أرأیتَ: به یاد حضرت می­آورد آن حالی را که نزد صخره منزل کردند تا استراحت کنند.

فَإِنِّی نَسیتُ الْحُوتَ: تقدیر آن چنین است: «من حال ماهی را فراموش کردم». دلیل این تقدیر هم «و ما انسانیهُ» است که تقدیرش «و ما انسانی ذکرَ الحوتِ لک إلا الشیطان» است.

اگر مسأله­ی فراموشی را به شیطان نسبت داده منافاتی با عصمت انبیاء از تصرف شیطان ندارد، زیرا انبیاء از آنچه که به نافرمانی خداوند برمی­گردد معصومند، نه از مطلق ایذاء شیطان، زیرا بر نفی اینگون هتصرفات دلیلی در دست نیست. و دلی قرآنی هم بر آن هست: «وَ اذْکُرْ عَبْدَنا أَیُّوبَ إِذْ نادى‏ رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطانُ بِنُصْبٍ وَ عَذابٍ»[1].

وَ اتَّخَذَ سَبیلَهُ فِی الْبَحْرِ عَجَباً: یعنی راه خود را به دریا گرفت و رفت اما گرفتنی عجیب. بنابراین «عجبا» وصفی است که به جای موصوف خود (مطلق اتخاذ) نشسته است.[2]

*قالَ ذلِکَ ما کُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلى‏ آثارِهِما قَصَصاً (64)

بغی: طلب کردن.

فارتداً: از مصدر ارتداد به معنای برگشتن به نقطه­ی نخستین است، و منظور جای پا است.

قصص: دنبال جای پا را گرفتن و رفتن.

معنا: این جریان همان علامتی بود که ما در جستجویش بودیم، لاجرم از همانجا برگشتند، و درست از آنجا که آمده بودند (با چه دقتی) جای پای خود را گرفتند و رفتند.