وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید

(خلاصه ی تفسیر المیزان)  

*وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنى‏ إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبیلاً (32)

نه تنها از زنا نهی می­کند بلکه در حرمت آن هم مبالغه می­کند و می­فرماید: حتی نزدیک آن هم نشوید. و با تعبیر دیگر فرموده: «و ساءَ سبیلاً» روش زشتی است که به فساد جامعه منجر شده و شئون انسانی و اجتماعی را نابود می­کند.

*وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتی‏ حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً (33)

شاید این که فرمود: «حرم الله» و نفرمود: «حرَّم الله فی الإسلام» اشاره به این باشد که حرمت قتل نفس در همه­ی شرایع آسمانی حرام بوده است.

فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً: او را در قصاص از قاتل سلطنت و اختیار داده­ایم.

إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً: منظور همان مسلط بودن قانونی برکشتن قاتل است.

ضمیر در «فلایسرف» و «إنَّه» به ولی بر می­گردد.

فخر رازی گفته است که ضمیر در «فلایسرف» به قاتل برمی­گردد و ضمیر در «إنَّه» به «مَن» برمی­گردد. و معنا چنین می­شود که: قاتل در آدم کشی اسراف نکند زیرا کسی که به ظلم کشته شود از ناحیه­ی ما یاری شده است، چون ما صاحب خود او را تسلط قانونی داده­ایم. لیکن این معنا از سیاق آیه بعید است.

در ذیل آیه­ی«و لکم فی القصاص حیاه» توضیح مفصلی در مورد قصاص داده شد.

*وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتیمِ إِلاَّ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ حَتَّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلاً (34)

شدت حرمت تا اندازه­ای است که به جای «نهی از خوردن»، «نهی از نزدیک شدن» آمده است.

إِلاَّ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ: اگر تصرف در مال یتیم به نحوی باشد که باعث زیاد شدن مال او شود اشکالی ندارد.

حَتَّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ: منظور سن بلوغ و رشد است که حکم یتیمی از یتیم برداشته می­شود.

منظور آیه این است که مال یتیم را حفظ کنید تا بالغ شود و به دستش بسپارید.

یا به این معناست که نزدیک مال یتیم نشوید تا این که بالغ شود.

[نهی از نزدیکی به مال یتیم برای این است که دلالت بر عمومیت مطلب کند، یعنی بفهماند که تنها خوردن مال او حرام نیست؛ بلکه هر گونه تصرفی در آن حرمت دارد مگر این که به منظور حفظ آن باشد این نهی ادامه دارد تا این که یتیم به سن بلوغ و هر دو برسد «فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُم[1]».][2]

وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلاً: «مسئول» در اینجا به معنای «مسئول عنه» است. برخی هم گفته­اند: از خود عهد می­پرسند که فلانی با تو چه کرد؟ آن دیگری با تو چه کرد؟ و ... چون ممکن است عهد را که یکی از اعمال است در قیامت مجسم سازند تا به له یا علیه مردم گواهی دهد. یکی را شفاعت کند و با دیگری مخاصمه.

*وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلاً (35)

قسطاس: ترازو و میزان. برخی هم گفته­اند که: «قسط» به معنای عدالت و «طاس» به معنای ترازو است و «قسطاس مستقیم» به معنای ترازوی عدل است که هرگز در وزن خیانت نمی­کند.[3]

خیر: کلمه­ای است که وقتی امر دائر شد بین آن و چیز دیگر باید آن را اختیار کند.

تأویل: تأویل هر چیز حقیقتی است که امر آن چیز بدان منتهی گردد.

أحسَنَ تأویلاً بودن این دو عمل بدان جهت است که اگر مردم کم نفروشند و زیاد نخرند استقامت در تقدیر معیشت را رعایت کرده­اند.

*وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً (36)

لا تُقفُ: از ماده­ی «قفا ـ یقفو ـ قَفواً» و به معنای متابعت است. قافیه­ی شعر را هم از این جهت قافیه گویند که آخر هر مصراع با آخر مصراعهای قبل از خودش متابعت می­کند.

این آیه پیروی از هر چیزی را که بدان علم نداریم نهی می­کند. چون مطلق است پیروی اعتقاد غیر علمی و عمل غیر علمی را شامل می­شود. یعنی: چیزیهایی را که علم بدان نداری معتقد نشو، نگو، و انجام نده و این امری فطری است.

انسان سلیم الفطره در مسیر زندگیش هیچوقت از پیروی علم منحرف نمی­شود و دنبال ظن و شک و وهم نمی­رود چیزی که هست یا خود علم و تخصص دارد و یا اینکه از علم کسی پیروی می­کند که بدان وثوق دارد هر چند چنین یقینی را در اصطلاح منطقی، علم نمی­گویند.

در نتیجه معنای آیه این می­شود که: در هر اعتقار یا عملی که تحصیل علم ممکن است پیروی از غیر علم حرام است، و آنجا که تحصیل علم ممکن نیست زمانی اعتقاد و اقدام جایز است که دلیل علمی آن را تجویز نماید، مانند اخذ احکام دین از پیامبر و عمل کردن مریض به قول طبیب و مراجعه­ به صاحبان صنایع.

اگر کسی بگوید: لسان آیه فقط پیروی از علمی را ثابت می­کند که خود انسان بدان علم پیدا کند، در جواب می­گوییم اگر چنین باشد پس خود آیه، خودش را نقض کرده است و عمل به خودش را برای ما حرام کرده باشد، چرا که ظهور لفظی آیه بیش از ظن نیست و ما می­توانیم احتمال دهیم که متکلم معنایی غیر از این ظهور را اراده کرده باشد. پس چون امکان ندارد که آیه خودش، خودش را نقض کره باشد پس نتیجه می­گیریم که آیه پیروی از ظن معتبر را هم جایز می­شمارد. چرا که حجتی علمی بر حجیت ظن معتبر اقامه شده است و آن بنای عقلا بر حجیت ظهور است و اقدام به آن اقدامی علمی است و پیروی از علم.

إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً: این قسمت از آیه علت نهی را بیان می­کند و ظاهراً ضمیر در «کان» و «عنه» هر دو به «کل» برمی­گردد. «عنه» نائب فاعل است برای اسم مفعول «مسئولاً» که به گفته­ی زمخشری بر آن مقدم شده است و یا قائم مقام نائب فاعل است. اگر با کلمه­ی «اولئک» که مخصوص ذوی العقول است به گوش و چشم و قلب اشاره شده است بدین جهت است که چون آنها مسئول عنه واقع شده­اند آنها را به منزله­ی عقلا اعتبار کرده است و نظایر آن در قرآن زیاد است. هر چند که برخی گفته­اند اصلا قبول نداریم که کلمه­ی «اولئک» مخصوص ذوی العقول است.   

*وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولاً (37)

مرح: به معنای«برای باطل زیاد خوشحالی کردن» است. خوشحالی به حق آن است که از باب شکر خدا در برابر نعمتی از نعمتهای او باشد؛ اما «مرح» نوعی خوشحالی است که از حدّ اعتدال خارج شده و عق را سبک می­کند و در افعال و مخصوصاً راه رفتن انسان اثر می­گذارد. این جمله از آیه نهی است از اینکه انسان به خاطر تکبر خود را بیش از آنچه که هست بپندارد و اگر راه رفتن به مرح را مورد نهی قرار داده است برای این است که اثر همه­ی این انحرافها در راه رفتن نمودارتر است. 

إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ و ... : کنایه از این است که این ژست و قیافه­ای که به منظور اظهار قدرت به خود می­گیری، وهمی بیش نیست. و اگر دستخوش توهم نمی­شدی می­دیدی که از تو بزرگتر و قدرتمندتر هم وجود دارد (زمین) و از تو بلندتر هم وجود دارد (کوههای با شکوه). آن وقت اعتراف می­کردی که خیلی بی­مقداری.

*کُلُّ ذلِکَ کانَ سَیِّئُهُ عِنْدَ رَبِّکَ مَکْرُوهاً (38)

ذلک: اشاره است به واجبات و محرماتی که قبلاً گفته شد.

سیئه: ضمیر در آن به «ذلک» برمی­گردد.

معنای آیه: همه­ی اینها که گفته شد ـ نواهی ـ گناهش نزد پروردگارت مکروه است و خداوند آن را نخواسته است.

*ذلِکَ مِمَّا أَوْحى‏ إِلَیْکَ رَبُّکَ مِنَ الْحِکْمَةِ وَ لا تَجْعَلْ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ فَتُلْقى‏ فی‏ جَهَنَّمَ مَلُوماً مَدْحُوراً (39)

ذلک: اشاره است به تکالیفی که قبلاً ذکر شد. اگر احکام فرعی دین را حکمت نامیده است، از این جهت بوده است که هر یک مشتمل بر مصالحی است که اجمالاً از سابقه­ی کلام فهمیده می­شود.

لا تجعل ... : با وجودی که قبلاً نهی از شرک بیان شد، از این جهت تکرار شده است که عظمت امر توحید را برساند، علاوه بر این نهی دومی به منزله­ی پیوندی است که آخر کلام را به اوّل آن وصل می­کند.

پی نوشتها:     [1]. نساء 6   [2]. المیزان ج7 ص518 ، ذیل سوره انعام آیه 152  [3]. روح المعانی ج15 ص72

«««مطلب قبلی          مطلب بعدی»»»