وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید

(خلاصه ی تفسیر المیزان)  

*­وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنینَ وَ لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَساراً (82)

من : بیانیه است که موصول «ما» در «ما هو شفاء» را معنا می­کند.

شفاء : با توجه به این که شفا باید مسبوق به مرض باشد معلوم می­شود که دلهای بشر احوالی دارند که اگر باید به قرآن عرضه شوند وگرنه همانند جسم مریض می­شود، این معنا از فطری بودن دین هم استفاده می­شود.

قرآن کریم از افرادی نام می­برد که در قبلهایشان مرض است و این مرض چیزی غیر از کفر و نفاق است:

«لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذینَ فی‏ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدینَةِ»[1] ، «وَ لِیَقُولَ الَّذینَ فی‏ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلا»[2]

این مرض چیزی است که ثبات قلب و استقامت نفس را مختل می­کند و علاوه با مراتب نازل ایمان هم منافاتی ندارد. البته این مرض نسبت به مراتب عالیه­ی ایمان شرک تلقی می­شود، «وَ ما یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلاَّ وَ هُمْ مُشْرِکُونَ»[3]

قرآن کریم با حجتهای قاطع، مواعظ شافی، داستانها و مثلهای عبرت آمیز، انواع شک و تردید و شبهاتی را که در عقاید حق و معارف حقیقی می­شود از بین برده است، لذا قرآن شفای دل مؤمنین است.

رحمت افاضه­ای است که به وسیله­ی آن کمبودها جبران گشته و حوائج برآورد می­شود. و قرآن دل آدمی را به نور علم و یقین منور می­گرداند.

پس قرآن از این نظر شفاست که صفحه­ی دل را از انواع مرضها پاک می­کند و از این نظر رحمت است که صحت و استقامت فطری دل را به وی برمی­گرداند.

و لا یزید الظالمین الا خسارا: سیاق آیات بیان اثری است که قرآن در غیر مؤمنین دارد و آن اثر، عکس آن اثر نیکی است که درباره­ی مؤمنین بیان کرد، پس مراد از «ظالمین» غیر مؤمنین یعنی کفار هستند.

خسار به معنای ضرر دادن از اصل سرمایه است. کفار هم به دلیل ظلم و کفری که داشتند از سرمایه­ی اصلی خود یعنی فطرت کاستند، و چون بدون دلیل از قرآن اعراض کردند، همین قرآن خسران آنها را دو چندان کرد.

در آیه­ی شریفه زیاد شدن خسران کفار را مجازاً به خود قرآن نسبت داده، زیرا خسران ایشان در حقیقت اثر کفر خود آنان و سوء اختیارشان و شقاوت نفوسشان است.

*وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَى الْإِنْسانِ أَعْرَضَ وَ نَأى‏ بِجانِبِهِ وَ إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ کانَ یَؤُساً (83)

«عرض» در مقابل طول است و در اجسام استعمال می­شود، سپس در غیر اجسام هم به کار رفت و «اعرض» یعنی عرض خود را نشان داد (روی برگرداند).

«نآ» از «نأی» به معنای دوری است، و «نأ بجانبه» یعنی برای خود جهت دوری از ما را انتخاب کرد. برخی از مفسرین آن را کنایه از تکبر و بلند پروازی می­دانند.

إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ کانَ یَؤُساً: در اینجا آنگونه که نزول خیر را به خود نسبت می­دهد، شرّ را به خود نسبت نمی­دهد تا بفهماند که خداوند منزه از آن است که شری به وی نسبت داده شود، و نیز برای این که وجود شرّ امری نسبی است نه نفسی. یعنی هر شرّی که در عالم است (فقر، مرگ، نقص ثمرات و...) نسبت به مورد خودش شرّ است، اما نسبت به غیر خودش ـ مخصوصاً نسبت به نظام جمعی ـ خیری است که چیزی جای آن را نمی­گیرد.

پس هر چه خیر است معنایش این است که خداوند عنایتی به عین موردش داشته، و آن مورد منظور بالذات بوده و هر چه شرّ است شرّ بودنش این است که خداوند خیر غیر موردش را خواسته و عنایت الهی اولاً و بالذات متوجه غیر موردش شده، و قهراً نسبت به مورد باعث نقصان و یا مرگ و امثال آن شده است.

البته توجه داشته باشید که این حال غیر از حال انسانهای فطری است. انسانهایی که اسباب ظاهری را فراموش کرده به فطرت ساده­ی خود برگشته و همواره چشم امید به خداوند دارند. و خداوند در قرآن کریم متذکر هر دو گروه از این انسانها شده است:

«وَ إِذا مَسَّکُمُ الضُّرُّ فِی الْبَحْرِ ضَلَّ مَنْ تَدْعُونَ إِلاَّ إِیَّاهُ»[4]، «وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ الضُّرُّ دَعانا لِجَنْبِهِ أَوْ قاعِداً أَوْ قائِماً»[5] که آیه­ی دوم متذکر حالت فطری انسان است.

*قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى‏ شاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدى‏ سَبیلاً (84)

شاکله: از ماده­ی شکل می­باشد که به معنای بستن پای چارپا است، و طنابی که به پای چارپا می­بندند «شِکال» گویند و شاکله به معنای خوی و اخلاق است که ادمی را مقید می­کند تا به مقتضای آن رفتار کند، طریقه و مذهب را هم از این جهت شاکله گویند.

میان صفات درونی و نوع ترکیب نبیه­ی انسان یک ارتباط خاصی است، برخی عصبانی مزاج هستند و طبعا خیلی علاقمند به انتقام هستند. برخی شهوت شکم و جنسی دارند و همین موجب می­شود که آن را در رفتار خود بروز دهند و... البته همه­ی اینها فقط جنبه­ی اقتضا دارد و از حدّ آن تجاوز نمی­کند؛ لذا در همان حال عصبانیت هم انسان قدرت بر کنترل نفس را ازدست نمی­دهد.

اینکه برخی گفته­اند سعادت و شقاوت دو امر داتی است که هرگز از ذات خود تخلف نیم­کند سخنی باطل است. چرا که انسان به حکم فطرتش برای رسیدن به مقاصدش به تعلیم و تعلم و تربیت و انذار دست می­زند و این خود دلیل بر آن است که انسان بالفطره خود را مجبور به یکی از دو سرنوشت سعادت و شقاوت نمی­داند بلکه همواره خود را مخیر می­داند. «وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى‏ * وَ أَنَّ سَعْیَهُ سَوْفَ یُرى»[6]‏

تا اینجا ارتباط میان اعمال و ذات انسان بیان شد اما ارتباط دیگری هم در میان اعمال و ملکات آدمی و میان اوضاع و احوال جوّ زندگی او و عوامل خارج از ذات او است که در ظرف زندگی او حکمفرما است مانند آداب و رسوم و عادتهای تقلیدی

این رابطه هم غالباً از حدّ اقتضا فراتر نمی­رود و لیکن گاهی آنچنان ریشه­دار می­شود که دیگر امیدی به از بین رفتن آن نمی­ماند، به خاطر اینکه در اثر مرور زمان ملکاتی ـ رذیله و فاضله ـ در قلب رسوخ پیدا می­کند. «إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا یُؤْمِنُونَ * خَتَمَ اللَّهُ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ وَ عَلى‏ سَمْعِهِمْ وَ عَلى‏ أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ»[7] لیکن در این حال هم صحت تکلیف و اقامه­ی حجت علیه چنین افرادی جایی نمی­رود، چون اگر تأثیر دعوت در آنها ممتنع گشته به خاطر سوء اختیار خودشان است. و امتناع با اختیار منافی اختیار نیست.

وجه اتصال با آیات قبل: گویا در آیات قبل که سخن از شفا و رحمت بودن قرآن برای مؤمنین و خسران بودن آن برای ظالمین است کسی اعتراض کرده باشد که چرا باید میان بندگانش فرق بگذارد؟! اگر این تفاوت نبود غرض اصلی از رسالت بهتر تأمین می­شد! خداوند می­فرماید: «کل یعمل علی شاکلته» یعنی ما تفاوت قائل نشدیم بلکه این خود مردمند که اعمالشان بر طبق شاکله و فعالیتهای موجودشان صادر می­شود. خداوند که به اسرار و نهان انسانها آگاه است بهتر می­داند که چه کسی شاکله­ی معتدل و چه کسی شاکله­ی عادل دارد، کدام آسانتر به راه هدایت می­آید و کدام از راه هدایت بهره­ای نمی­برد در نتیجه از قرآن برای ظالمان چیزی جز بیشتر شدن خسران نمی­ماند مگر آن که دست از ظلم بردارند و از قرآن منتفع شوند.

اهدی: نکته­ی تعبیر از آن به صیغه­ی افعل تفضیل این است که شاکله امری حتمی و تخلف پذیر نیست و دارنهد­ی شاکله­ی ظلم ـ ولو به سختی و کندی ـ می­­تواند دست از ظلم بکشد و راه عدالت را در پیش گیرد.