وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بسم الله الرحمن الرحیم

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید.

اصول زندگی زناشویی (14) اصل اقتصاد و میانه­روی

خساست و تنگ نظری در اقتصاد خانواده !

خانمی می­گفت: سال­هاست با شوهرم زندگی می­کنم، اما همیشه دغدغه­ی مسائل معیشتی، و هزینه­ی زندگی را دارم. از یک طرف می­بینم که همسرم درآمد خوبی دارد، و از طرفی هم می­بینم که در خرج کردن پول، خساست می­روزد. از ترس عصبانیت همسر هم جرأت صحبت کردن در این رابطه را ندارم. وقتی هم پول می­دهد مو را از ماست بیرون می­کشد تا این­که ـ خدای ناکرده ـ یک ریال هم اضافه نداده باشد! گاهی اوقات باید چند روز صحبت کنم تا بپذیرد یک قالب پنیر برای منزل بگیرد! نمی­دانم با این مرد چگونه زندگی کنم؟!

مطلبی که ذکر شد یک نمونه­ی عینی و در عین حال نمونه­ای حادّ از بخل و خساست مرد در حق خانواده است. هر چند که ممکن است نمونه­های این­چنینی، نادر باشند، اما نمونه­های ضعیف بخل و خساست را در رفتار برخی از آقایان به سادگی می­توان مشاهده کرد.

آن­چه در روایات آمده، این است که: «بخل ورزیدن آبرو را بر باد می­دهد؛ الْبُخْلُ‏ یُمَزِّقُ‏ الْعِرْضَ»[1] بخل موجب دشنام دیگران است؛ بِالْبُخْلِ‏ تَکْثُرُ الْمَسَبَّةُ».[2]«نگاه کردن به شخص بخیل موجب قساوتقلب است؛ النَّظَرُ إِلَى‏ الْبَخِیلِ‏ یُقْسِی الْقَلْبَ».انسان بخیل از خداوند؛ از مردم و از بهشت دور است و به جهنم نزدیک می­باشد؛ الْبَخِیلُ‏ بَعِیدٌ مِنَ‏ اللَّهِ‏ بَعِیدٌ مِنَ النَّاسِ بَعِیدٌ مِنَ الْجَنَّةِ قَرِیبٌ مِنَ النَّارِ »[3] و همچنین «[4] 

کسی که در هزینه کردن برای خانواده خساست می­روزد، در واقع به خدای متعال بدبین است و دست رحمت الهی را در زندگی خود نمی­بیند؛ روی همین حساب مبتلا به فقر و تنگ­دستی است. «بخل به داشته­ها، بدگمانی به خدای یکتا است؛ الْبُخْلُ‏ بِالْمَوْجُودِ سُوءُ الظَّنِّ بِالْمَعْبُودِ.»[5] «بخل، لباس فقر و مسکنت است؛ الْبُخْلُ‏ جِلْبَابُ‏ الْمَسْکَنَةِ»[6]

در مقابل کسی که اهل سخاوت و گشاده­دستی است، و به اندازه­ی درآمد خود برای خانواده هزینه می­کند، امید به لطف خداوند دارد و به خاطر حسن ظنّی که به خدای تعالی دارد، دست رحمت الهی هم وارد زندگی وی می­گردد و با آسودگی بهتری زندگی می­کند. سخاوت آن­چنان ارزشمند است که در یک میزان سنجی، ارزش جوان گناه کار سخی از ارزش پیرمرد عابد بخیل هم بالاتر است. امام صادق (علیه­السلام) می­فرماید: «جوان با سخاوتی که غرق در گناه است، نزد خداوند محبوب­تر است از پیرمرد عابدی که بخیل است؛ شَابٌّ سَخِیٌ‏ مُرَهَّقٌ فِی الذُّنُوبِ‏ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ شَیْخٍ عَابِدٍ بَخِیلٍ.»[7]توجه داشته باشید که این روایت به معنای تأیید گناه و قبح زدایی از آن نیست، بلکه روایت در مقام بیان میزان زشتی بخل، و ارزش سخاوت است. در روایت دیگری از امام رضا (علیه­السلام) آمده است که آن حضرت فرمود: «کسی که نعمتی دارد، واجب است که خانواده­اش را در رفاه و آسایش قرار دهد؛صَاحِبُ النِّعْمَةِ یَجِبُ عَلَیْهِ التَّوْسِعَةُ عَنْ عِیَالِهِ.»[8]

ذکر چند نکته:

1.        هر چند که مخاطب اصلی این بحث آقایان بودند، اما بخل و سخاوت در مورد خانم­ها هم مصداق دارد. برخی از خانم­ها علی­رغم این­که همسرشان آن­ها را در وسعت مالی قرار می­دهد، اهل خانه را در مضیغه قرار می­دهند و شوهر و بچّه­های خود را محروم می­کنند. در روایات معصومین (علیهم­السلام)، بخل ورزیدن نسبت به اموال شوهر را یکی از کمالات اخلاقی زن معرفی کرده­اند. این مطلب بدان معنا است که زن در خانه­ی شوهر، امانت­دار خوبی باشد و مال همسر خود را پایمال نکند. زن باید مراقب باشد که مال شوهر را بدون اجازه­ی او مصرف نکند و در جایی که دوست ندارد هزینه نکند؛ اما در جایی که شوهر رضایت کامل دارد، دیگر نباید خانم بخل ورزد و اهل خانه را محروم نماید. گاهی اوقات ملاحظه می­شود که مرد دست و دل باز و مهمان­نواز است، اما خانم او بخیل و نظر تنگ است؛ روی همین اساس در پذیرایی از مهمان کوتاهی می­کند و حق مهمان­نوازی را به جا نمی­آورد!   

2.        امام رضا (علیه­السلام) می­فرماید: «بر مؤمن شایسته است که از جهت مالی بر اهل و عیال خود توسعه دهد و آن­ها را در رفاه قرار دهد [و به گونه­ای رفتار نکند که] خانواده­اش آرزوی مرگ او را نداشته باشند! ـ بعد حضرت این آیه را تلاوت فرمودند: ـ وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‏ حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً. سپس حضرت فرمودند: منظور از«اسیر»، عائله­ی مرد هستند. وقتی از جهت مالی نمعتی به مرد افزوده می­شود، بر او واجب است که بر اسیران [عائله] خود وسعت دهد. بعد حضرت فرمودند: فلان شخص نعمتی به دستش رسید و به جای آن­که بر اهل و عیالش توسعه دهد آن مال را نزد فلانی گذاشت و خداوند هم آن را از بین برد!مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (علیه­السلام) قَالَ:یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَى عِیَالِهِ کَیْلَا یَتَمَنَّوْا مَوْتَهُ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‏ حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً[9]قَالَ الْأَسِیرُ عِیَالُ الرَّجُلِ یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ إِذَا زِیدَ فِی النِّعْمَةِ أَنْ یَزِیدَ أُسَرَاءَهُ فِی السَّعَةِ عَلَیْهِمْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ فُلَاناً أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنِعْمَةٍ فَمَنَعَهَا أُسَرَاءَهُ وَ جَعَلَهَا عِنْدَ فُلَانٍ فَذَهَبَ اللَّهُ بِهَا قَالَ مُعَمَّرٌ وَ کَانَ فُلَانٌ حَاضِراً.»[10]

3.        خدمت به خانواده و توجه به نیازهای معیشتی آن­ها در کلام امام سجاد (علیه­السلام)، این­گونه توصیف شده: «اگر با مقداری پول وارد بازار شوم و برای خانواده­ام که میل شدیدی به گوشت دارند، گوشت تهیه کنم، برایم دوست­داشتنی­تر است از این­که برده­ای را آزاد کنم:‏ لَأَنْ أَدْخُلَ السُّوقَ وَ مَعِی دَرَاهِمُ أَبْتَاعُ بِهِ لِعِیَالِی لَحْماً وَ قَدْ قَرِمُوا[11] أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أُعْتِقَ نَسَمَةً.»[12]

4.        سعی کنید علاوه بر تأمین مالی خانواده، تا جایی که می­توانید، مقداری هم به عنوان پول هفتگی به خانم خود تقدیم کنید. این کار نشان از تکریم شخصیتی خانم و علامت میزان محبت شما به او می­باشد. در چنین صورتی تکریم شخصیتی زن اقتضا دارد که اختیار پول تو جیبی را به خانم واگذار کنید، و دیگر پی­گیر کیفیت مصرف کردن آن نباشید. 

5.        بعضی از آقایان فی نفسه اهل خساست نیستند، ولی تنها در حق خانواده­ی خود کوتاهی می­کنند. این افراد در رابطه با دیگران و ارحام خود اهل بذل و بخشش و گشاده دستی هستند، اما وقتی به خانواده­ی خود می­رسند، گمان می­کنند که رسیدگی به اوضاع معیشتی خانواده، همانند رسیدگی به اوضاع معیشتی دیگران ارزشمند نیست و نیازی نیست که خانواده­ی خود را در توسعه و رفاه قرار دهند. امام زین العابدین (علیه­السلام) می­فرماید: «خداوند ازکسی بیشترین رضایت را دارد، که به اهل و عیال خود بیش از دیگران رسیدگی نماید؛أَرْضَاکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَسْبَغُکُمْ عَلَى عِیَالِهِ».[13]