وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

 مطلب قبلی: (علت واقعی دروغ) http://andiseh57.parsiblog.com/1887950.htm

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید.

دروغ مصلحتی

برخی به غلط گمان می­کنند ملاک جواز در ارتکاب به دروغ، نفع و ضرر آنهاست. بدین معنا که هر جا منافع خود را در خطر دیدند، بتوانند به راحتی دروغ بگویند، و حال آنکه باید توجه داشت همه­ی کسانی که دروغ می­گویند به نوعی نفع خود را در دروغگویی می­پندارند و اگر بنا باشد چنین دروغهایی جایز باشد باید همه­ی دروغها را جایز شمرد!

امام کاظم (علیه­السلام) در ضمن موعظه­ای به هشام فرمود: ای هشام! عاقل هرگز دروغ نمی­گوید، اگر چه منافع او در آن باشد. یَا هِشَامُ إِنَّ الْعَاقِلَ لَا یَکْذِبُ وَ إِنْ کَانَ فِیهِ هَوَاه‏.[1]

قبح برخی از کارها ذاتی و برخی دیگر غیر ذاتی است. به عنوان مثال: قبح ظلم، قبح ذاتی است و روی همین اساس استثناء پذیر هم نیست. یعنی انسان در هیچ حالی جایز نیست که به کسی ظلم کند هر چند که آن شخص دشمن ما و یا حتی دشمن دین خدا باشد. اما قبح دروغ، ذاتی نیست. یعنی دروغ فی نفسه فبیح نیست بلکه به خاطر مفاسدی که دارد قبیح شمرده شده است. پس اگر در شرایطی مفسده­ای بر دروغ بار نشود و حتی راستگویی دارای مفسده شد، در این صورت نه تنها دروغگویی مذموم نیست، بلکه دروغگویی امری ممدوح شمرده می­شود و راستگویی هم امری مذموم نامیده می­شود.

با توجه به این مطلب، می­توان نتیجه گرفت که اصل در همه­ی دروغها این است که حرام و قبیح باشند مگر دروغی که دارای مصلحتی بزرگ باشد که بر مفسده­ی دروغگویی غلبه کند. در چنین مواردی عقل هر انسانی حکم می­کند که جهت دفع مفسده­ی بزرگتر، سخن کذبی را بر زبان جاری کند.

عَنِ الصَّادِقِ علیه­السلام قَالَ الْکَذِبُ مَذْمُومٌ إِلَّا فِی أَمْرَیْنِ دَفْعِ شَرِّ الظَّلَمَةِ وَ إِصْلَاحِ ذَاتِ الْبَیْنِ.[2] دروغ مذموم است مگر در دو امر: دفع کردن شر ظالم و اصلاح ذات البین. (توجه لسان این روایت در مقام بیان همه­ی موارد جواز دروغ نیست، بلکه در مقام بیان دو مورد از مجوزات دروغ است)

به عنوان مثال رابطه­ی بین دو برادر مسلمان اهمیت فوق العاده­ای دارد، حال اگر اصلاح این رابطه متوقف بر گفتن کلمات دروغی باشد، می­توان استثناءاً این کلمات دروغ را به کار برد تا این دو برادر دینی به یکدیگر نزدیک شوند.

همچنین اگر انسان مضطر شود می­تواند برای رفع این اضطرار شدید، دروغی را بر زبان جاری سازد. فرض بفرمایید که شما در شرایطی گرفتار شده­اید که اگر عقیده­ی قلبی خود را بر زبان جاری سازید شما یا وابستگانتان متحمل ضرر مالی یا جانی می­شوید. در چنین مواردی می­توانید برای رفع اضطرار استثناءاً دروغ بگویید. (البته توجه داشته باشید که این دروغ نباید به گونه­ای باشد که کسی متضرر شود)     

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی­الله­علیه­وآله یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَحَبَّ الْکَذِبَ فِی الصَّلَاحِ وَ أَبْغَضَ الصِّدْقَ فِی الْفَسَاد.[3] همانا خداوند متعال دروغ در راه صلاح را دوست دارد و ازسخن راستی که موجب فساد شود متنفر است. 

مطلب بعدی (توریه چیست؟) : http://andiseh57.parsiblog.com/1893717.htm

پی نوشتها: