وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بسم الله الرحمن الرحیم

اقسام تفسیر قرآن به قرآن

«تفسیر قرآن به قرآن» انحای مختلفی دارد که برخی از آن ها آسان، و برخی دیگر سخت و دشوار است. بعضی از اقسام آن، به قدری آسان است که شاید عنوان «تفسیر قرآن به قرآن» از آن منصرف باشد؛ چنانکه برخی، به قدری سخت و پیچیده است که به دشواری به ذهن مفسر می رسد. چون پیوند آیات، همیشه از سنخ واژه ها نیست، شاید برخی، آن را از سنخ «تفسیر قرآن به قرآن» ندانند.

برخی از اقسام «تفسیر قرآن به قرآن»:

1 ـ گاهی صدر آیه قرینه ذیل آن، و ذیل آیه، قرینه صدر آن است:

در این قسم از تفسیر، بخش مفسِّر متصل به بخش مفسَّر است.

نمونه: در آیه مباهله چنین آمده: «فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکاذِبینَ»؛ «هر گاه بعد از علم و دانشى که (درباره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانى با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود آن گاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.»[1]   

با عنایت به شواهد متصل داخلی و شواهد منفصل خارجی، می توان چنین برداشت کرد:

می توان از کلمه «ابائنا»، هم معنای «نسائنا» را فهمید و هم معنای «انفسنا» را متوجه شد.

توضیح: با کلمه «ابنائنا» چنین برداشت می کنیم که کلمه «نسائنا» شامل دختر هم می شود. زیرا در چند مورد که این دو کلمه در کنار هم قرار گرفته، منظور از «نسائنا» خصوص زن به معنای همسر نیست؛ بلکه قدر متیقن آن، دختر است: نظیر آی?: «یُذَبِّحُ أَبْناءَهُمْ وَ یَسْتَحْیی‏ نِساءَهُم»[2] زیرا فرعون، فرزندان بنی اسرائیل را اگر پسر بودند می گشت و اگر دختر بودند زنده نگه می داشت. بنابراین، شمول کلمه «نسائنا» برای دختر کاملا صحیح است؛ چنانکه شأن نزول آیه هم آن را تأیید می کند.

همچنین با کلمه «ابنائنا» می توان چنین استنباط کرد که کلمه «انفسنا» معنای «رجالنا» نیست؛ زیرا اگر کلمه انفس در قبال کلمه نساء واقع می شد، ممکن بود از «نساء» معنای زن یا زنان و از «انفس» معنای رجال را متوجه شد، ولی چون «ابناء» در آیه ذکر شده، می توان فهمید که منظور از کلمه «انفس»، رجال نیست.  

2 ـ گاهی از ظهور سیاق آیات، یا هدف نهایی آن ها، معنای آیه روشن می شود.

نمونه: تدبر در سیاق آیه تطهیر (إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً[3]) نشان می دهد که محتوای آن مخصوص گروهی معین است، و شامل زنان پیامبر اکرم(صلی­ الله ­علیه ­و آله) نمی شوند.

»» ادامه مطلب »»