وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید.

فتنه­ ی اجتماعی بنی امیّه از منظر امام علی (علیه­ السلام )

(نهج البلاغه خطبه­ی93 و در برخی دیگر از ترجمه­ها خطبه­ی92)  

قال علی (علیه­السلام ):… أَیُّهَا النَّاسُ فَإِنِّی فَقَأْتُ عَیْنَ الْفِتْنَةِ وَ لَمْ یَکُنْ لِیَجْتَرِئَ عَلَیْهَا أَحَدٌ غَیْرِی. امیرالمؤمنین (علیه­السلام) بعد از خاتمه­ی جنگ نهروان فرمودند: ای مردم! من چشم فتنه را کور کردم و غیر از من کسی بر دفع آن فتنه و فساد جرأت نداشت.

مردم از قتال اهل قبله وحشت داشتند و مردّد بودند که آیا مقابل آنها شمشیر بکشند یا نه؟ در جنگ جمل، در یک طرف امام علی(علیه­السلام) بود و در طرف دیگر عایشه همسر پیامبر اکرم(صلی­الله­علیه­وآله) و زبیر رزمنده­ی زمان پیامبر اکرم صلی­الله­علیه­وآله!  

در جنگ نهروان هم مردم در مقابل خوارج قرار گرفته بودند. خوارج کسانی بودند که از اسلام فهم نادرستی داشته، تعصّبات قبیله­ای آنها را کور کرده بود. در میان این گروه نادان، افرادی بودند که از کثرت سجده پیشانی­هایشان پینه بسته بود. در شبی که بنا بود امام علی(علیه­السلام)فردای آن روز با آنها نبرد کند، شخصی در کنار آن حضرت حرکت می­کرد. در این هنگام صدای قرائت قرآن یکی از خوارج را شنید. او با ترس و تعجّب خطاب به حضرت عرض کرد: «آیا فردا می­خواهیم مقابل این گروه شمشیر بکشیم»؟! به همین دلیل است که شخصی مثل «احنف بن قیس» و عدّه­ای دیگر از جنگ کناره گیری کرده، به گوشه­ای خزیدند.

آری نبرد با اصحاب جمل و خوارج نهروان، کار ساده­ای نبود. لذا حضرت فرمود: «بجز من کسی جرأت نداشت چشم این فتنه را کور کند». از همین مطلب می­توان نتیجه گرفت که برخی از فتنه­ها آنقدر تیره و کور کننده هستند که بصیرتی علوی و شجاعتی حیدری لازم دارد تا مقابل آن ایستادگی شود. امّا با وجود این مطلب، حضرت مردم را از فتنه­ای قوی­تر می­ترسانند و آن فتنه­ی بنی امیّه است.   

… أَلا وَ إِنَّ أَخْوَفَ الْفِتَنِ عِنْدِی عَلَیْکُمْ فِتْنَةُ بَنِی أُمَیَّةَ فَإِنَّهَا فِتْنَةٌ عَمْیَاءُ مُظْلِمَةٌ عَمَّتْ خُطَّتُهَا وَ خَصَّتْ بَلِیَّتُهَا. آگاه باشید که به نظر من ترسناکترین فتنه­ها برای شما، فتنه­ی بنی امیه است. پس آن فتنه­ای کور و تاریک است. حکومت آن، همه جا را فرا گیرد و بلا و سختی آن مخصوص شیعیان و پرهیزکاران است.

ویژگی بارز فتنه­ی بنی امیّه این بود که با برنامه ریزی منظم، با نام دین علیه دین ایستادند و مردم را در سرگردانی عجیبی انداختند. فتنه­ی جمل و نهروان هم با نام دین و بازیچه قرار دادن مقدّسات دینی بود، امّا چون ریشه دار نبوده و برنامه­ ریزی خاصی نداشت زودتر شناخته شد. امّا در فتنه­ی بنی امیه تئوریسینی همچون «عمرو عاص» صحنه گردان فضای فکری جامعه بود و با افکار التقاطی و فریبنده­ی خود توانست جریان نهروان را به نفع حزب خود به پایان رساند و توجه مردم را از حکومت امام عادل به سوی حکومت امام فاجر سوق دهد. او با استفاده­ی ابزاری و هنرمندانه از نام دین، دستور داد قرآنها را بر سر نیزه کنند و در آخرین روزهای جنگ که رو به اضمحلال بودند، در میان لشکر امیرالمؤمنین(علیه­السلام) فتنه انگیزی کرده و آنها را به دسته­های مختلف تقسیم کند و در نهایت جنگ را به نفع خود به پایان رساند. امروزه هم فتنه انگیزان از نام دین استفاده­ی ابزاری می­کنند و خود را پیرور مقدّسات و شخصیتهای دینی و مقبول جامعه می­دانند تا شاید بتوانند با حیله­گری و غبار آلود کردن فضا مردم را دچار تردید کنند.       

وَ أَصَابَ الْبَلاءُ مَنْ أَبْصَرَ فِیهَا وَ أَخْطَأَ الْبَلاءُ مَنْ عَمِیَ عَنْهَا. هر کس در آن فتنه­ها بینا باشد و به کارهای زشت آنها اعتراض نماید، دچار بلا و سختی می­گردد، و هر کس نابینا بوده و به کارهای زشت آنها اعتراضی نکند، از بلا رهایی می­یابد و در رفاه و آسایش است.

 این بلا، بلایی ممدوح و مقدّس است. انسان آزاده و خدا محور همواره در برابر ظلم و طغیان فاسدان ایستادگی کرده و سکوت را بر خود نمی­پسندد. روی همین اساس بود که ظالمان و حاکمان جور نتوانستند هیچ یک از یازده امام معصوم (علیهم­السلام) را تحمّل کنند و آنها را به شهادت رساندند. 

اگر امام حسین (علیه­السلام) از اسلام فقط به نماز و روزه و حج و امثال آن اکتفا می­کرد، و اگر یزید زمان، از وجود آن حضرت جهت تاج و تخت خود احساس خطر نمی­کرد، هرگز واقعه­ی عاشورا رخ نمی­داد.

اگر ائمه­ی معصومین (علیهم­السلام) ، اسلام را فقط در نماز و روزه و حج و امثال آن می­دانستند، خلفای اموی و عبّاسی هرگز به آنها آسیبی نمی­رساندند، چرا که خلفای اموی و عبّاسی هم به ظاهر نماز می­خواندند و در مراسم حج شرکت می­کردند. حقیقت مطلب این است که اموری که برشمردیم شرط لازم اسلام است ولی شرط کافی نیست. یکی دیگر از مبانی اسلام، روحیه­ی ظلم ستیزی و مبارزه با فتنه و فساد است، دیگر مبنا از مبانی اسلام ناب، تشکیل حکومت عدل الهی است (وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثین) [قصص5].  

پس اسلام مبانی مشخصی دارد که ستمگران و فتنه­گران همواره از آن در هراسند و هر کس در مسیر واقعی اسلام حرکت کند، در فتنه­ها سیلی خواهد خورد و به مصیبت و اندوه گرفتار خواهد آمد. شاهد این مطلب هم فرمایش حضرت امیر (علیه­السلام) است که فرمود: «خَصَّت بلیَّتُها». یعنی بلای آن فتنه، مخصوص شیعیان و پرهیزکاران است.

با توجه به مطلبی که گذشت، به خوبی در می­یابیم کسانی که در اینگونه فتنه­ها با آرامش و راحتی زندگی کرده و آسیبی نمی­بینند، کسانی هستند که ظالمان و مفسدان از ناحیه­ی آنها احساس خطر نمی­کنند و خاصیّتی در دفاع از دین و احیای کلمه­ی حق در آنها نمی­بینند!  

وَ ایْمُ اللَّهِ لَتَجِدُنَّ بَنِی أُمَیَّةَ لَکُمْ أَرْبَابَ سُوءٍ بَعْدِی. سوگند به خدا بعد از من بنی امیّه برای شما زمامداران بدی خواهند بود.

… لا یَزَالُونَ بِکُمْ حَتَّى لا یَتْرُکُوا مِنْکُمْ إِلاَّ نَافِعاً لَهُمْ أَوْ غَیْرَ ضَائِرٍ بِهِمْ. همواره بلا و تسلط آنها بر شماست تا از شما کسی را باقی نگذارند مگر اینکه یا برای آنها سود داشته باشد و یا لا اقل برای آنها ضرر نداشته باشد.

… تَرِدُ عَلَیْکُمْ فِتْنَتُهُمْ شَوْهَاءَ مَخْشِیَّةً وَ قِطَعاً جَاهِلِیَّةً. فتنه و فساد ایشان بد منظر و ترسناک و به رویه­ی مردم زمان جاهلیت ـ که به قتل و غارت و بی­عفتی عادت کرده بودند ـ بر شما وارد می­گردد.

فتنه­های زمان ما هم از این توصیف بهره­هایی دارند. این فتنه­گران سعی بر آن دارند تا مردم را به دوران جاهلیت و طاغوت برده، از اسلام دور کنند. این فتنه­ها آنقدر بد منظر و ترسناک هستند که حتی با نمادهای مترقّی اسلامی هم به مبارزه بر خواسته، به شیوه­ی مردم جاهلی و دور از اسلام، آنها را نماد عقب ماندگی می­دانند.      

لَیْسَ فِیهَا مَنَارُ هُدًى وَ لا عَلَمٌ یُرَى. در آن فتنه علامتی از هدایت و نشانه­ای که راه حق با آن دیده شود وجود ندارد.  

نَحْنُ أَهْلَ الْبَیْتِ مِنْهَا بِمَنْجَاةٍ. ما اهل بیت از آن فتنه نجات می­یابیم.

منظور آن حضرت از نجات در فتنه، این نیست که آسیبی به شئون مادّی آنها نمی­رسد؛ چرا که خود آن حضرت در این خطبه فرمودند «هر کس در این فتنه بصیرت داشته باشد به بلای آن مبتلا می­شود» و در جای دیگر فرمودند: «بلای آن دامنگیر خوبان می­شود». منظور حضرت این است که، آنها گذشته از تحمّل ضررهای دنیوی این فتنه، هرگز ضرر در اخروی گرفتار نگشته، به گناه و معصیت دچار نمی­شوند؛ چرا که همواره وظیفه­ی خود را در قبال تبرّی جستن از ظلم و عمل به دین خدا عمل خواهند کرد و بدون جهت هم سکوت نمی­کنند. 

وَ لَسْنَا فِیهَا بِدُعَاةٍ. و در آن اوقات نمی­توانیم آشکارا کسی را به حق دعوت کنیم.

فتنه­ی بنی امیّه چنان فراگیر و مخوف است که گاهی اوقات امام معصوم علیه­السلام اگر بخواهد و در بخشی از مصادیق آشکارا روشنگری کند، جان شیعیان در معرض خطر قرار می­گیرد و دشمن نسبت به آنها جری­تر می­شود. روی همین اساس است که گاهی ائمه (علیهم­السلام) تقیّه می­کردند. البته در مجالس خصوصی خود و نزد یاران نزدیک دعوت به حق داشتند امّا این دعوت در برخی موارد علنی نمی­شد. مردم زیرک هم برخی از سخنان امام را از طریق شاگردان و نزدیکان قابل اعتماد معصومین دریافت می­کردند. نکته­ای که در این فقره از کلام حضرت قابل توجه می­­باشد این است که رهبر جامعه به دلیل محذوریتهایی که دارد، گاه نمی­تواند همه­ی حرفها را به صراحت بر زبان جاری کند؛ چرا که مفسده­ی گفتن برخی از سخنان، بیشتر از مفسده­ی نگفتن است. در چنین مواردی بصیرت مردم می­تواند راهگشای امور باشد. اگر مردم راه را گم نکنند می­توانند با حضور در صحنه و پشت گرمی برای رهبر عادل، فضا را از تیرگی بیرون آورده و شفافتر کنند.

در بحث ولایت فقیه توجه به این مطلب ضروری به نظر می­رسد که میان «پشت سر ولایت فقیه سنگر گرفتن» با «پشت سر ولایت فقیه بودن» فرق، بسیار است. ما باید پشتیبان ولایت فقیه باشیم، امّا جلو ایشان بایستیم و تیرهای زهر آلود دشمن را به جان خود خریدار شویم. عدّه­ای به بهانه­ی تبعیت از رهبری پشت سر ایشان قرار می­گیرند و اجازه می­دهند تیرهای کینه­ی دشمن به شخص رهبری اصابت کند. آنگاه بعد از اصابت تیرها ادعا می­کنند که حامی رهبر هستند! افشای برخی از جریانها از سوی رهبری ممکن است هزینه­ی سنگینی را به جامعه تحمیل کند امّا افشای همین جریانها از سوی دیگر خواص و توده­ی مردم، کمترین هزینه را به بار می­آورد. لذا سکوت مردم و علی الخصوص خواص جامعه در برابر فتنه­ها آن هم به این بهانه که رهبر سکوت کرده است امری مردود و ناپسند می­باشد.

… فَعِنْدَ ذَلِکَ تَوَدُّ قُرَیْشٌ بِالدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا لَوْ یَرَوْنَنِی مَقَاماً وَاحِداً وَ لَوْ قَدْرَ جَزْرِ جَزُورٍ لِأَقْبَلَ مِنْهُمْ مَا أَطْلُبُ الْیَوْمَ بَعْضَهُ فَلَا یُعْطُونِیهِ. (وقتی که دولت بنی امیّه با ذلّت و خواری منهدم شده و بنی عبّاس جای آنها را گرفتند) قریش آرزو دارند که دنیا و آنچه در آن هست بدهند و به جای آن یکبار مرا ببینند هر چند به قدر کشتن شتری باشد تا از ایشان پذیرا باشم آنچه (حکومت) را که امروز بعضی از آن را خواستارم و به من نمی­دهند.

اگر مردم جامعه­ی اسلامی بی لیاقتی به خرج داده، از حکومت اسلامی و ولایی دفاع نکنند، روزی خواهد رسید که بدکاران و ظالمان بر جان و مال و ناموس آنها مسلط شده و در آن هنگام است که آرزو می­کنند «ای کاش برای ساعتی هم شده حکومت ولایی را دوباره ببینند و از عزّتی که در سایه­ی آن داشتند بهره­مند گردند!». امّا آن روز دیگر خیلی دیر شده و آب رفته دیگر به راحتی به جوی باز نمی­گردد.

مردم زمان ما به مراتب بهتر و با بصیرت­تر از مردم زمان حضرت امیر (علیه­السلام) هستند. مردم آن زمان آنقدر بی لیاقت بودند که شخصیّتی چون امیرالمؤمنین (علیه­السلام) آنها را پیشاپیش از وقوع فتنه­ای عظیم می­ترساند و حتی می­فرماید «اگر از خصوصیات و نامهای آنها هم بپرسید به شما خواهم گفت»، امّا آنها این سخنان را شنیدند و در عین حال نتوانستند حکومت ولایی را حفظ کنند و آن را دو دسته در اختیار بنی امیّه قرار دادند. ولی مردم زمان ما با دقّت و بصیرت بر فتنه­ها فائق آمده و حاضرند از آبرو و حتی جان خود هم بگذرند تا خدشه­ای به حکومت ولایی فقیه عادل زمان خود وارد نشود، و کشور اسلامی را در اختیار مفسدین و فتنه­گران زمان قرار ندهند.  

«««مطلب قبلی          مطلب  بعدی»»»

»لینک یادداشت در خبرگزاری«