وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

 بسم الله الرحمن الرحیم

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه فرمایید.

معنای اهل ذکر و مصداق آن: (برگرفته از کتاب ادب فنای مقربان از آیت الله جوادی آملی)

«أهل» به معنای انس همراه با تعلق خاطر و وابستگی است. «ذکر» به معنای غافل نبودن و یاد آور بودن (در مقابل نسیان) است. بعد از آن، یاد کردن زبانی را نیز ذکر نامیده­اند. پس «أهل الذکر» به کسانی گفته می­شود که با تذکر و عدم غفلت، انسی خاص دارند و هرگز از آن جدا نمی­شوند. واژه­­ی «ذکر» در قرآن کریم بر مصادیق فراوانی اطلاق شده است؛ از جمله:

1. قرآن کریم: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ. ما قرآن را خود نازل کرده‏ایم و خود نگهبانش هستیم».

2. تورات: «وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسى‏ وَ هارُونَ الْفُرْقانَ وَ ضِیاءً وَ ذِکْراً لِلْمُتَّقینَ. به موسى و هارون کتابى دادیم که حق و باطل را از یکدیگر تمیز مى‏دهد و روشنى و اندرز است براى پرهیزگاران».

3. هر آیه، سوره یا کتاب آسمانی (اعم از قرآن و سایر کتب آسمانی): «ما یَأْتیهِمْ مِنْ ذِکْرٍ مِنْ رَبِّهِمْ مُحْدَثٍ إِلاَّ اسْتَمَعُوهُ وَ هُمْ یَلْعَبُونَ.از سوى پروردگارشان برایشان هیچ اندرز تازه‏اى نیامد، جز آنکه آن را شنیدند و سرگرم بازیچه بودند».

4. نماز: «إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى‏ ذِکْرِ اللَّه. چون نداى نماز روز جمعه دردهند، به نماز بشتابید».‏

5. رسول اکرم (صلی­الله­علیه­وآله): «قَدْ أنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْرا * رَسُولاً یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِ اللَّهِ مُبَیِّنات. خدا به شما ذکر نازل کرده است * رسولى که بر شما آیات روشن خدا را مى‏خواند».‏

مصدام اتمّ و اکمَل «اهل الذکر»، ائمه­ی اطهار (علیهم­السلام) هستند؛ زیرا: اگر مراد از ذکر، قرآن کریم باشد، ائمه­ی اطهار به جهت انس با قرآن، «ثَقَل اصغر» و «قرآن ناطق» لقب گرفته­اند و یک حقیقت هستند که در دو لباس تکوین و تدوین جلوه کرده­اند. اگر مراد، کتاب­های آسمانی پیشین باشد، آن­ها بیش از هر کس از محتوای آن آگاه هستند. اگر مراد رسول اکرم (صلی­الله­علیه­وآله) باشد، آن­ها به منزله­ی جان پیامبر اکرم به شمار می­­آیند. اگر مراد نماز باشد، آن­ها اقامه کننده و برپادارنده­ی حقیقی نماز هستند.

اشارات

1. مراتب اهل ذکر: «اهل ذکر» مراتب فراوانی دارد؛ چون هر کس به مقدار آشنایی، انس و اختصاصی که با مصادیق ذکر دارد، اهل آن ذکر است. اما ائمه مصداق کامل و اتمّ و مصداق کاملی هستند که در میان مخلوقات بالاتر از آن تصور ندارد. آنها نه تنها اهل ذکرند، بلکه خود نیز ذکر هستند. چون همه­ی ائمه، جان رسول خدا هستند و رسول خدا هم ذکر است: «قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْرا * رَسُولاً…». از سوی دیگر اطلاق ذکر بر قرآن کریم و ائمه­ی اطهار دلیل دیگری بر اتحاد و تفکیک ناپذیری آن دو با یکدیگر است.

2. ذکرکثیر: ذکر خداوند برجسته­ترین عبادت­هاست و چون برای ذائقه­ی فطرت گواراست به کثرت آن امر شده: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً. اى کسانى که ایمان آورده‏اید خدا را یاد کنید یاد بسیار». امامان معصوم نیز که اهل ذکرند، دارای کثرت ذکرند و کسی که دائم الذکر باشد، دائم الصلاه است.  

3. ذکر متقابل: خدای سبحان پاداش «ذکر نعمت» خود را مزید نعمت و مانند آن دانسته، لیکن پاداش «ذکر خود» را ذکر متقابل قرار داده است که بهترین جزاست. «فاذکرونی اذکرکم». اهل بیت که اهل ذکرند از ذکر متقابل الهی برخوردارند و چون دائم الذکرند، این وصف کمالی (مذکور بودن) برای آنان به عنوان ملکه­ی مستمر مطرح است. 

4. برتری اهل ذکر بر ذاکر: «اهل ذکر» با ذاکر تفاوت دارند. هر چند ذاکر بودن در حد خودش امری مطلوب است، لیکن اهل ذکر از مقامی برتر و جایگاهی ویژه برخوردارند. تفاوتشان در این است که در «اهل»، انس همراه با وابستگی مطرح است. از این رو «اهل الذکر» انس، وابستگی ویژه­ای با ذکر دارند و ذکر آنها با دوام و ثبات همراه است. در حالی که «ذاکر» اگر اسم فاعل باشد، نه انس شرط است و نه دوام و اگر «ذاکر» صفت مشبهه باشد، تنها دوام مطرح است، اما انس شرط نیست.

5. پاسخ به قدر توان مخاطب: با توجه به آیات قرآن کریم ما باید در سؤالات خود به اهل الذکر مراجعه کرده و از آن­ها جویای واقعیت شویم: «فَسْئَلُوا أهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ اگر نمی­دانید از اهل ذکر بپرسید.» با توجه به این آیه­ی شریفه وظیفه­ی مسلمانان مراجعه­ی به ائمه­ی اطهار (علیهم­السلام) و فرا گرفتن معالم و معارف دین از آنان است، ولی بر ائمه لازم نیست که به هر سؤالی پاسخ گویند. اگر سائل را لایق دانستند و به قدرت ادراک او اطمینان داشتند، به سؤالش پاسخ می­دهند. اما اگر او را دارای ظرفیت لازم نیافتند یا به هر دلیلی اجابت او را مصلحت ندانستند، پاسخ نمی­دهند یا با پاسخ اسکاتی و امثال آن قانعش می­کنند.

شخصی از امام رضا (علیه­السلام) پرسید آیا خدا می­تواند آسمان و زمین و آنچه در آن است را در تخم مرغ جای دهد؟ امام فرمود: بله در ظرف کوچکتر از تخم مرغ هم می­تواند جای دهد. وقتی چشمت را می­گشایی، آسمان و زمین و آنچه را در آنهاست می­بینی. شخص دیگری از همین سؤال را از امیرالمؤمنین (علیه­السلام) پرسید. حضرت فرمود: عجز و ناتوانی به خدا نسبت داده نمی­شود لیکن آنچه که تو پرسیدی شدنی نیست و جزو محالات است. علت این اختلاف در پاسخ، آن است که سائل نخست قدرت درک معنای «محال ذاتی» را نداشت. شخصی هم از امیرالمؤمنین (علیه­السلام) درباره­ی قضا و قدر سؤال کرد. آن حضرت فرمود: راه تاریکی است، در آن گام ننهید، دریای ژرفی است، وارد آن نشوید.»‏    

قسمت قبلی: http://andiseh57.parsiblog.com/Posts/282 

پی نوشتها:    . سوره­ی حجر، آیه­ی9.     . سوره­ی انبیاء، آیه­ی 48.    . سوره­ی انبیاء، آیه­ی2.    . سوره­ی جمعه، آیه­ی9. . سوره­ی طلاق، آیات 10 ـ 11. این معنا در صورتی صحیح است که «رسولا» عطف بیان یا بدل از «ذکرا» باشد.  . سوره­ی احزاب، آیه­ی 41.  . سوره­ی بقره، آیه­ی 152.  . سوره­ی مبارکه­ی انبیاء، آیه­ی7.  . نهج البلاغه، حکمت287.