شرح خطبه 222 نهج البلاغه / کلام آخر
بسم الله الرحمن الرحیم
بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه فرمایید.
معنای اهل ذکر و مصداق آن: (برگرفته از کتاب ادب فنای مقربان از آیت الله جوادی آملی) 
«أهل» به معنای انس همراه با تعلق خاطر و وابستگی است. «ذکر» به معنای غافل نبودن و یاد آور بودن (در مقابل نسیان) است. بعد از آن، یاد کردن زبانی را نیز ذکر نامیدهاند. پس «أهل الذکر» به کسانی گفته میشود که با تذکر و عدم غفلت، انسی خاص دارند و هرگز از آن جدا نمیشوند. واژهی «ذکر» در قرآن کریم بر مصادیق فراوانی اطلاق شده است؛ از جمله:
1. قرآن کریم: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ. ما قرآن را خود نازل کردهایم و خود نگهبانش هستیم».
2. تورات: «وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسى وَ هارُونَ الْفُرْقانَ وَ ضِیاءً وَ ذِکْراً لِلْمُتَّقینَ. به موسى و هارون کتابى دادیم که حق و باطل را از یکدیگر تمیز مىدهد و روشنى و اندرز است براى پرهیزگاران».
3. هر آیه، سوره یا کتاب آسمانی (اعم از قرآن و سایر کتب آسمانی): «ما یَأْتیهِمْ مِنْ ذِکْرٍ مِنْ رَبِّهِمْ مُحْدَثٍ إِلاَّ اسْتَمَعُوهُ وَ هُمْ یَلْعَبُونَ.از سوى پروردگارشان برایشان هیچ اندرز تازهاى نیامد، جز آنکه آن را شنیدند و سرگرم بازیچه بودند».
4. نماز: «إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى ذِکْرِ اللَّه. چون نداى نماز روز جمعه دردهند، به نماز بشتابید».
5. رسول اکرم (صلیاللهعلیهوآله): «قَدْ أنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْرا * رَسُولاً یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِ اللَّهِ مُبَیِّنات. خدا به شما ذکر نازل کرده است * رسولى که بر شما آیات روشن خدا را مىخواند».
مصدام اتمّ و اکمَل «اهل الذکر»، ائمهی اطهار (علیهمالسلام) هستند؛ زیرا: اگر مراد از ذکر، قرآن کریم باشد، ائمهی اطهار به جهت انس با قرآن، «ثَقَل اصغر» و «قرآن ناطق» لقب گرفتهاند و یک حقیقت هستند که در دو لباس تکوین و تدوین جلوه کردهاند. اگر مراد، کتابهای آسمانی پیشین باشد، آنها بیش از هر کس از محتوای آن آگاه هستند. اگر مراد رسول اکرم (صلیاللهعلیهوآله) باشد، آنها به منزلهی جان پیامبر اکرم به شمار میآیند. اگر مراد نماز باشد، آنها اقامه کننده و برپادارندهی حقیقی نماز هستند.
اشارات
1. مراتب اهل ذکر: «اهل ذکر» مراتب فراوانی دارد؛ چون هر کس به مقدار آشنایی، انس و اختصاصی که با مصادیق ذکر دارد، اهل آن ذکر است. اما ائمه مصداق کامل و اتمّ و مصداق کاملی هستند که در میان مخلوقات بالاتر از آن تصور ندارد. آنها نه تنها اهل ذکرند، بلکه خود نیز ذکر هستند. چون همهی ائمه، جان رسول خدا هستند و رسول خدا هم ذکر است: «قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْرا * رَسُولاً…». از سوی دیگر اطلاق ذکر بر قرآن کریم و ائمهی اطهار دلیل دیگری بر اتحاد و تفکیک ناپذیری آن دو با یکدیگر است.
2. ذکرکثیر: ذکر خداوند برجستهترین عبادتهاست و چون برای ذائقهی فطرت گواراست به کثرت آن امر شده: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً. اى کسانى که ایمان آوردهاید خدا را یاد کنید یاد بسیار». امامان معصوم نیز که اهل ذکرند، دارای کثرت ذکرند و کسی که دائم الذکر باشد، دائم الصلاه است.
3. ذکر متقابل: خدای سبحان پاداش «ذکر نعمت» خود را مزید نعمت و مانند آن دانسته، لیکن پاداش «ذکر خود» را ذکر متقابل قرار داده است که بهترین جزاست. «فاذکرونی اذکرکم». اهل بیت که اهل ذکرند از ذکر متقابل الهی برخوردارند و چون دائم الذکرند، این وصف کمالی (مذکور بودن) برای آنان به عنوان ملکهی مستمر مطرح است.
4. برتری اهل ذکر بر ذاکر: «اهل ذکر» با ذاکر تفاوت دارند. هر چند ذاکر بودن در حد خودش امری مطلوب است، لیکن اهل ذکر از مقامی برتر و جایگاهی ویژه برخوردارند. تفاوتشان در این است که در «اهل»، انس همراه با وابستگی مطرح است. از این رو «اهل الذکر» انس، وابستگی ویژهای با ذکر دارند و ذکر آنها با دوام و ثبات همراه است. در حالی که «ذاکر» اگر اسم فاعل باشد، نه انس شرط است و نه دوام و اگر «ذاکر» صفت مشبهه باشد، تنها دوام مطرح است، اما انس شرط نیست.
5. پاسخ به قدر توان مخاطب: با توجه به آیات قرآن کریم ما باید در سؤالات خود به اهل الذکر مراجعه کرده و از آنها جویای واقعیت شویم: «فَسْئَلُوا أهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ اگر نمیدانید از اهل ذکر بپرسید.» با توجه به این آیهی شریفه وظیفهی مسلمانان مراجعهی به ائمهی اطهار (علیهمالسلام) و فرا گرفتن معالم و معارف دین از آنان است، ولی بر ائمه لازم نیست که به هر سؤالی پاسخ گویند. اگر سائل را لایق دانستند و به قدرت ادراک او اطمینان داشتند، به سؤالش پاسخ میدهند. اما اگر او را دارای ظرفیت لازم نیافتند یا به هر دلیلی اجابت او را مصلحت ندانستند، پاسخ نمیدهند یا با پاسخ اسکاتی و امثال آن قانعش میکنند.
شخصی از امام رضا (علیهالسلام) پرسید آیا خدا میتواند آسمان و زمین و آنچه در آن است را در تخم مرغ جای دهد؟ امام فرمود: بله در ظرف کوچکتر از تخم مرغ هم میتواند جای دهد. وقتی چشمت را میگشایی، آسمان و زمین و آنچه را در آنهاست میبینی. شخص دیگری از همین سؤال را از امیرالمؤمنین (علیهالسلام) پرسید. حضرت فرمود: عجز و ناتوانی به خدا نسبت داده نمیشود لیکن آنچه که تو پرسیدی شدنی نیست و جزو محالات است. علت این اختلاف در پاسخ، آن است که سائل نخست قدرت درک معنای «محال ذاتی» را نداشت. شخصی هم از امیرالمؤمنین (علیهالسلام) دربارهی قضا و قدر سؤال کرد. آن حضرت فرمود: راه تاریکی است، در آن گام ننهید، دریای ژرفی است، وارد آن نشوید.»
قسمت قبلی: http://andiseh57.parsiblog.com/Posts/282
پی نوشتها: . سورهی حجر، آیهی9. . سورهی انبیاء، آیهی 48. . سورهی انبیاء، آیهی2. . سورهی جمعه، آیهی9. . سورهی طلاق، آیات 10 ـ 11. این معنا در صورتی صحیح است که «رسولا» عطف بیان یا بدل از «ذکرا» باشد. . سورهی احزاب، آیهی 41. . سورهی بقره، آیهی 152. . سورهی مبارکهی انبیاء، آیهی7. . نهج البلاغه، حکمت287.
